کشاورزی
مهارقبل از نفوذبه سطح زمین
عنوان طرح:**
**مدیریت هوشمندانه آب سطحی و جلوگیری از هزینه‌های استحصال آب از اعماق زمین: تجربه موفق روستای ملوند**
**شرح مسئله:**
قنات روستای ملوند با چالش فصلی جدی مواجه بود:
* در فصل زمستان و با آغاز بارندگی‌ها، دبی آب قنات به‌طور چشمگیری افزایش می‌یافت و حتی از نیاز کشاورزان فراتر می‌رفت (آب مازاد).
* متأسفانه، در فصل بهار که نیاز آبی کشاورزان برای کشت به اوج خود می‌رسید، آب قنات به‌شدت کاهش می‌یافت.
این ناهماهنگی منجر به مشکلات عمده‌ای در کشاورزی و هدررفت منابع ارزشمند آب می‌شد.
**راهکارهای اولیه و انتخاب نهایی:**
برای حل این معضل، دو راهکار اصلی پیشنهاد شد:
۱. ایجاد تثبیت‌کننده و سد بتونی در رودخانه بالادست قنات.
۲. احداث استخر ذخیره‌سازی زمستانی با گنجایش بالا (حداقل ۵۰ روز ذخیره‌سازی).
پس از بحث‌های فنی و مشورت با کارشناسان و با توجه به تجارب گذشته، راهکار اول (سد بتونی) به دلایل زیر **رد شد**:
* وجود شکستگی‌های فراوان زمین در محدوده قنات.
* افزایش موقتی آب و خطر **رسوب‌گذاری** شدید.
* احتمال **مسدود شدن مسیرهای نفوذ آب** به منابع تغذیه‌کننده قنات در آینده.
**راهکار اجراشده:**
در نهایت، تصمیم بر احداث **استخر ذخیره‌سازی زمستانی** با سازه پلی‌اتیلن و گنجایش **۵۰,۰۰۰ مترمکعب** گرفته شد. این استخر با همکاری جهاد کشاورزی و هدف ذخیره آب مازاد کشاورزان در فصل زمستان (دوره کم‌نیازی و وفور آب قنات) احداث گردید و در سال **۱۳۸۴ به بهره‌برداری رسید**.
**دستاوردها و نتایج چشمگیر:**
اجرای این طرح، نتایج بسیار مثبت و چندجانبه‌ای به همراه داشته است:
۱. **بهینه‌سازی مدیریت آب:** جلوگیری از هدررفت آب در زمستان و استفاده بهینه از آن در زمان اوج نیاز (بهار).
۲. **تأمین آب در زمان بحران:** ذخیره آب مازاد زمستان و تأمین قابل‌اعتماد آب در ماه‌های پرنیاز اردیبهشت و خرداد، که منجر به **افزایش دوبرابری عملکرد و برداشت محصولات** گردیده است.
۳. **مهار آب در سطح و کاهش هزینه‌های استحصال:** با ذخیره آب در سطح، از نفوذ بخش عمده‌ای از آن به لایه‌های زیرین زمین جلوگیری شده و در نتیجه، **هزینه‌های سنگین استخراج آب از اعماق زمین (چاهها) به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است**. (این مورد مستقیماً به هدف عنوان طرح پاسخ میدهد).
۴. **مدیریت هوشمند آبیاری:** امکان برنامه‌ریزی و انجام آبیاری در ساعات مناسب روز (حتی در شب، بدون مشقت کشاورزان در هوای سرد) فراهم شده است.
۵. **تنوع بخشی و افزایش درآمد:** استفاده از استخر برای **پرورش ماهی و سایر آبزیان**، علاوه بر غنی‌سازی آب برای کشاورزی (به‌عنوان کود آلی)، منبع **درآمد مضاعفی** برای کشاورزان ایجاد کرده است.
عنوان طرح:**
**مدیریت هوشمندانه آب سطحی و جلوگیری از هزینه‌های استحصال آب از اعماق زمین: تجربه موفق روستای ملوند**
**شرح مسئله:**
قنات روستای ملوند با چالش فصلی جدی مواجه بود:
* در فصل زمستان و با آغاز بارندگی‌ها، دبی آب قنات به‌طور چشمگیری افزایش می‌یافت و حتی از نیاز کشاورزان فراتر می‌رفت (آب مازاد).
* متأسفانه، در فصل بهار که نیاز آبی کشاورزان برای کشت به اوج خود می‌رسید، آب قنات به‌شدت کاهش می‌یافت.
این ناهماهنگی منجر به مشکلات عمده‌ای در کشاورزی و هدررفت منابع ارزشمند آب می‌شد.
**راهکارهای اولیه و انتخاب نهایی:**
برای حل این معضل، دو راهکار اصلی پیشنهاد شد:
۱. ایجاد تثبیت‌کننده و سد بتونی در رودخانه بالادست قنات.
۲. احداث استخر ذخیره‌سازی زمستانی با گنجایش بالا (حداقل ۵۰ روز ذخیره‌سازی).
پس از بحث‌های فنی و مشورت با کارشناسان و با توجه به تجارب گذشته، راهکار اول (سد بتونی) به دلایل زیر **رد شد**:
* وجود شکستگی‌های فراوان زمین در محدوده قنات.
* افزایش موقتی آب و خطر **رسوب‌گذاری** شدید.
* احتمال **مسدود شدن مسیرهای نفوذ آب** به منابع تغذیه‌کننده قنات در آینده.
**راهکار اجراشده:**
در نهایت، تصمیم بر احداث **استخر ذخیره‌سازی زمستانی** با سازه پلی‌اتیلن و گنجایش **۵۰,۰۰۰ مترمکعب** گرفته شد. این استخر با همکاری جهاد کشاورزی و هدف ذخیره آب مازاد کشاورزان در فصل زمستان (دوره کم‌نیازی و وفور آب قنات) احداث گردید و در سال **۱۳۸۴ به بهره‌برداری رسید**.
**دستاوردها و نتایج چشمگیر:**
اجرای این طرح، نتایج بسیار مثبت و چندجانبه‌ای به همراه داشته است:
۱. **بهینه‌سازی مدیریت آب:** جلوگیری از هدررفت آب در زمستان و استفاده بهینه از آن در زمان اوج نیاز (بهار).
۲. **تأمین آب در زمان بحران:** ذخیره آب مازاد زمستان و تأمین قابل‌اعتماد آب در ماه‌های پرنیاز اردیبهشت و خرداد، که منجر به **افزایش دوبرابری عملکرد و برداشت محصولات** گردیده است.
۳. **مهار آب در سطح و کاهش هزینه‌های استحصال:** با ذخیره آب در سطح، از نفوذ بخش عمده‌ای از آن به لایه‌های زیرین زمین جلوگیری شده و در نتیجه، **هزینه‌های سنگین استخراج آب از اعماق زمین (چاهها) به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است**. (این مورد مستقیماً به هدف عنوان طرح پاسخ میدهد).
۴. **مدیریت هوشمند آبیاری:** امکان برنامه‌ریزی و انجام آبیاری در ساعات مناسب روز (حتی در شب، بدون مشقت کشاورزان در هوای سرد) فراهم شده است.
۵. **تنوع بخشی و افزایش درآمد:** استفاده از استخر برای **پرورش ماهی و سایر آبزیان**، علاوه بر غنی‌سازی آب برای کشاورزی (به‌عنوان کود آلی)، منبع **درآمد مضاعفی** برای کشاورزان ایجاد کرده است.
. **بهینه‌سازی مدیریت آب:** جلوگیری از هدررفت آب در زمستان و استفاده بهینه از آن در زمان اوج نیاز (بهار).
۲. **تأمین آب در زمان بحران:** ذخیره آب مازاد زمستان و تأمین قابل‌اعتماد آب در ماه‌های پرنیاز اردیبهشت و خرداد، که منجر به **افزایش دوبرابری عملکرد و برداشت محصولات** گردیده است.
۳. **مهار آب در سطح و کاهش هزینه‌های استحصال:** با ذخیره آب در سطح، از نفوذ بخش عمده‌ای از آن به لایه‌های زیرین زمین جلوگیری شده و در نتیجه، **هزینه‌های سنگین استخراج آب از اعماق زمین (چاهها) به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است**. (این مورد مستقیماً به هدف عنوان طرح پاسخ میدهد).
۴. **مدیریت هوشمند آبیاری:** امکان برنامه‌ریزی و انجام آبیاری در ساعات مناسب روز (حتی در شب، بدون مشقت کشاورزان در هوای سرد) فراهم شده است.
۵. **تنوع بخشی و افزایش درآمد:** استفاده از استخر برای **پرورش ماهی و سایر آبزیان**، علاوه بر غنی‌سازی آب برای کشاورزی (به‌عنوان کود آلی)، منبع **درآمد مضاعفی** برای کشاورزان ایجاد کرده است.
. **بهینه‌سازی مدیریت آب:** جلوگیری از هدررفت آب در زمستان و استفاده بهینه از آن در زمان اوج نیاز (بهار).
۲. **تأمین آب در زمان بحران:** ذخیره آب مازاد زمستان و تأمین قابل‌اعتماد آب در ماه‌های پرنیاز اردیبهشت و خرداد، که منجر به **افزایش دوبرابری عملکرد و برداشت محصولات** گردیده است.
۳. **مهار آب در سطح و کاهش هزینه‌های استحصال:** با ذخیره آب در سطح، از نفوذ بخش عمده‌ای از آن به لایه‌های زیرین زمین جلوگیری شده و در نتیجه، **هزینه‌های سنگین استخراج آب از اعماق زمین (چاهها) به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است**. (این مورد مستقیماً به هدف عنوان طرح پاسخ میدهد).
۴. **مدیریت هوشمند آبیاری:** امکان برنامه‌ریزی و انجام آبیاری در ساعات مناسب روز (حتی در شب، بدون مشقت کشاورزان در هوای سرد) فراهم شده است.
۵. **تنوع بخشی و افزایش درآمد:** استفاده از استخر برای **پرورش ماهی و سایر آبزیان**، علاوه بر غنی‌سازی آب برای کشاورزی (به‌عنوان کود آلی)، منبع **درآمد مضاعفی** برای کشاورزان ایجاد کرده است.
بسیار عالی
۲ هکتار
۶۰۲۱۰۸۶۴۵۰
۱۵۷
شرب و بهداشت
تدوین تعاملی سند جامع آموزشی و فرهنگی حوزه آب در شهر مشهد با مشارکت ۲۷ دستگاه اجرایی
مسئله آب در کشورمان و در شهر مشهد، تبدیل به مسئله ای بغرنج و مزمن شده است. از سویی، منابع آبی در اختیار برای تأمین نیازها، با محدودیتهای اساسی روبه رو بوده و از سوی دیگر، فشار وارد به سفره آب زیرزمینی در این محدوده، باعث افت شدید سطح آب و نیز کاهش جدی کیفیت آب گردیده و تبعاتی همچون فرونشست، تهدیدی گسترده برای زیرساخت‌ها و ابنیه، ایجاد نموده‌اند. در چنین شرایطی، تداوم مسیرهای گذشته در زمینه مدیریت منابع و مصارف آب، امکان‌پذیر نبوده و تغییراتی چندجانبه برای حرکت به‌سوی ((نجات آب))، مورد نیاز است. بخش مهمی از این تغییر، در بخش مدیریت مصرف، مورد نیاز است که زیربنای آن، اقدامات آموزشی و فرهنگی مؤثر است تا از این رهگذر، شهروندانی آگاه و مسئولیت‌پذیر در رابطه با نقش خود و مطالبه گر برای حفاظت از آب، مدیران و نهادهایی دغدغه‌مند و همراه در مسیر نجات آب و زائران و مسافرانی همکار و مراقب از آب، حاصل شده و بدین ترتیب، شهری دوستدار آب، رقم بخورد.
هر چند پیش از این، اقدامات آموزشی و فرهنگی متعددی، مورد پیاده‌سازی قرار گرفته اما دو دسته نیاز اساسی، در این رابطه، وجود دارد:
نخست) با یکپارچه‌سازی و هم‌سو سازی کلیه اقدامات و برنامه‌ها در این عرصه، از جزیره‌ای عمل کردن، عبور نماییم؛
دوم) با هدف‌گذاری میان‌مدت و بلندمدت و تکمیل نقاط مورد غفلت فعلی، افقی روشن برای این اقدامات ترسیم‌شده و از کارهای مقطعی، سلیقه‌ای و نمایشی، اجتناب کنیم.
به‌منظور پاسخ دادن به این دو نیاز اساسی، تدوین “سند جامع آموزشی و فرهنگی حوزه آب” به‌صورت تعاملی و با مشارکت کلیه دستگاههای ذیربط و با محوریت شهرداری مشهد- دفتر شهر دوستدار آب و به همت مشاور آبانگاه در دستور کار قرار گرفت.
“سند جامع آموزشی و فرهنگی حوزه آب” به عنوان یک سند بالادستی به‌صورت تعاملی و با مشارکت کلیه دستگاههای ذیربط و با محوریت شهرداری مشهد- دفتر شهر دوستدار آب و توسط مشاور آبانگاه در طول نیمه دوم سال ۱۴۰۲
در گام نخست از تدوین این سند ضروری بود تا آسیب ها و مسائل حوزه اقدامات فرهنگی و آموزشی، احصا شود پس‌ازاین آسیب‌شناسی، گردآوری داده‌ها از وضعیت موجود و مسیر پیش رو به طریق تعاملی، مورد نیاز بود و به همین منظور، با مکاتبه رئیس محترم شورای اسلامی شهر مشهد، بستر مشارکت مؤثر کلیه دستگاهها فراهم گردید.
در این راستا فرمی چندوجهی به‌منظور گردآوری تجارب و دستاوردهای سازمان‌ها و نهادها و نیز اولویت‌ها و افق‌های پیش رو در عرصه اقدامات آموزشی و فرهنگی تدوین و در جلسه کمیته فرهنگ، آموزش و حقوق شهروندی، شهر دوستدار آب با حضور نمایندگان دستگاههای ذیربط، مطرح و تصویب شد. در گام بعدی جلسات تخصصی و نشست‌های هم‌اندیشی به‌صورت مجزا با هر دستگاه، در خصوص معرفی برنامه تدوین سند و دریافت نظرات و پیشنهادات آنها تشکیل گردید و فرم یاد شده به نمایندگان دستگاهها تحویل داده شد. پس از دریافت نظرات و پیشنهادات، کارگروه راه‌حل/ ایده در محل دانشگاه فردوسی مشهد تشکیل و چارچوب سند، تنظیم و نهایی گردید که پس از طی روند تصویب آن در کمیسیون شهر دوستدار آب، مورد رونمایی رسمی قرار گرفته و توسط استاندار وقت، به کلیه دستگاه های اجرایی ابلاغ گردید.
لازم به ذکر است در پایان سال نخست اجرای طرح، سه شاخص در نظر گرفته شده (افزایش آگاهی و حساسیت آبی شهروندان و مسافران، کاهش سرانه مصرف و افزایش مطالبه گری) مورد ارزیابی علمی و میدانی قرار گرفت.
سند جامع آموزشی و فرهنگی حوزه آب به صراحت بر ترویج و معرفی ادوات کاهنده مصرف آب تأکید دارد. این موضوع به خصوص در بخش آموزش به گروه‌های هدف مختلف، از جمله کودکان و نوجوانان و بزرگسالان مشهدی، مورد توجه قرار گرفته است. گزارش ارزیابی سال نخست نیز نشان میدهد که در برنامه‌های آتی و بازطراحی رویکردهای آموزشی، بر موضوعاتی مانند “تجهیزات کاهنده مصرف” تمرکز خواهد شد. هدف، آشنایی شهروندان با این ابزارها (شیرآلات کم‌مصرف، فلاش‌تانک‌های دو زمانه و …) و تشویق به استفاده از آنها برای کاهش مصرف آب خانگی بدون کاهش مطلوبیت است. اگرچه در سال نخست، تمرکز بیشتر بر افزایش آگاهی و تغییر رفتاری بوده، اما زمینه برای معرفی و ترویج عملی استفاده از این ادوات فراهم شده است.
شایان ذکر است مسئله استفاده از ادوات کاهنده جزء تکالیف عمومی تمامی دستگاه های اجرایی شهر مشهد نیز، آمده و به صورت مجزا نیز توسط فرماندار شهد، به دستگاه ها ابلاغ گردیده است. همچنین یکی از پرسش های پایش پایان سال اول اجرای طرح، بحث آشنایی شهروندان و مسافران به شهر مشهد، در خصوص استفاده از ادوات کاهنده بوده است
موضوع “استفاده مجدد از آب” یا همان “آب خاکستری” یکی از محورهای کلیدی در سند جامع آموزشی و فرهنگی حوزه آب است. در گزارش سنجش سواد آبی و ارزیابی سال نخست، بر ضرورت افزایش آگاهی و دانش در مورد بازچرخانی آب و استفاده مجدد از آن در بین گروه‌های مختلف هدف، به ویژه کودکان و نوجوانان و بزرگسالان مشهدی، تأکید شده است. این سند به دنبال ترویج این رویکرد به عنوان یک راهکار پایدار برای مدیریت منابع آب است. با توجه به اینکه مشهد با چالش‌های جدی کمبود آب مواجه است، فرهنگ‌سازی در زمینه استفاده از آب خاکستری برای مصارف غیرشرب (مانند آبیاری فضای سبز، شست‌وشو و …) می‌تواند نقش بسیار مهمی در حفظ منابع آب داشته باشد. این رویکرد جزء اهداف بلندمدت سند و برنامه‌های آموزشی آتی است.
گزارش ارزیابی سال نخست اجرای سند جامع آموزشی و فرهنگی حوزه آب، به وضوح نشان‌دهنده کاهش ۵ درصدی متوسط سرانه مصرف آب خانگی است. این کاهش، فراتر از هدف‌گذاری اولیه سند بوده و حاکی از آغاز یک تغییر رفتاری مثبت در میان شهروندان مشهد است. این دستاورد به دلیل مجموعه اقدامات فرهنگی، آموزشی و افزایش آگاهی شهروندان در مورد اهمیت مدیریت مصرف آب به دست آمده است. این کاهش مصرف، گواه تاثیرگذاری اولیه طرح در راستای هدف اصلی آن است. البته اذعان داریم که نمی شود کل این کاهش را به بحث مباحث آموزشی معطوف کرد اما سهم این اقدامات کاملا برجسته است.
سند جامع آموزشی و فرهنگی حوزه آب، به دنبال ایجاد تغییر رفتاری هوشمندانه در مصرف آب است، به گونه‌ای که بدون کاهش کیفیت زندگی و مطلوبیت برای مصرف‌کننده، مصرف آب کاهش یابد. این هدف از طریق ترویج استفاده صحیح از آب، آشنایی با ادوات کاهنده مصرف، فرهنگ‌سازی در زمینه آب مجازی و تشویق به بازچرخانی آب محقق میشود. آموزش‌های ارائه شده در این سند بر راهکارهایی تمرکز دارند که هم مصرف آب را بهینه می‌کنند و هم نیازهای روزمره شهروندان را به طور کامل برطرف می‌سازند. هدف نهایی، نه صرفاً کاهش مصرف، بلکه مصرف هوشمندانه و پایدار است که موجب کاهش هزینه‌های خانوار نیز میشود.
در عین حال، دستگاه های اجرایی، در اقدامات ناسازگار با کم آبی ذاتی شهر مشهد، نیز فضای سبز داخلی و …، کاملا باید تعریف خود را از مطلوبیت تغییر دهند.
طرح “سند جامع آموزشی و فرهنگی حوزه آب” با هدف فرهنگ‌سازی عمومی و تغییر رفتار در سطح کلان جامعه تدوین شده است. لذا، تمامی راهکارها، آموزش‌ها و برنامه‌های پیشنهادی در این سند، قابل تعمیم و اجرا توسط سایر مشترکین (خانوارها، سازمان‌ها، مراکز تجاری و …) در سراسر شهر مشهد و حتی در سایر شهرها هستند. تمرکز بر آموزش‌های کاربردی، افزایش آگاهی عمومی و استفاده از ابزارهای رسانه‌ای متنوع (فضای مجازی، رسانه ملی، تبلیغات محیطی) امکان پذیرش و اجرای این طرح را توسط طیف وسیعی از مشترکین فراهم می‌آورد. تجربه اجرای سال نخست سند نیز پتانسیل بالای تعمیم‌پذیری این طرح را نشان میدهد.
یکی از نتایج مستقیم و غیرمستقیم اجرای این طرح، کاهش هزینه‌های آب مصرفی خانوار است. با افزایش آگاهی شهروندان و تغییر الگوهای مصرفی به سمت بهینه‌سازی و استفاده مسئولانه از آب، قبض آب مصرفی خانوارها کاهش خواهد یافت. همچنین، ترویج استفاده از ادوات کاهنده مصرف و راهکارهای بازچرخانی آب، در بلندمدت منجر به صرفه‌جویی اقتصادی برای خانواده‌ها خواهد شد. این موضوع در برنامه‌های آموزشی سند مورد تأکید قرار گرفته و به عنوان یکی از مزایای ملموس رعایت الگوی صحیح مصرف آب به شهروندان معرفی میشود. در عین حال نباید از خاطر دور داشت که هزینه متوسط خانواده ها در کل کشور و از جمله در شهر مشهد، برای بحث آب، بدلیل قیمت گذاری پایین، بسیار اندک است.
سند جامع آموزشی و فرهنگی حوزه آب، از جنبه‌های مختلفی دارای نوآوری و خلاقیت است:
رویکرد جامع‌نگر: ترکیب ابعاد آموزشی و فرهنگی به صورت یکپارچه و هدفمند.
تمرکز بر گروه‌های هدف متنوع: برنامه‌ریزی اختصاصی برای کودکان، نوجوانان، زائران، بزرگسالان و گروه‌های مرجع.
استفاده از فناوری‌های روز: بهره‌گیری گسترده از اینترنت و فضای مجازی برای اطلاع‌رسانی، آموزش و دریافت بازخورد. این موضوع به ویژه در سنجش نگرش شهروندان منطقه یک که بیشتر اخبار را از طریق اینترنت و فضای مجازی دریافت می‌کنند، برجسته شده است.
سامانه‌های تعاملی: استفاده مؤثر از سامانه‌های ۱۳۷ شهرداری و ۱۲۲ شرکت آب و فاضلاب برای افزایش مطالبه‌گری، گزارش‌دهی تخلفات و مشارکت عمومی. افزایش تماس‌ها با این سامانه‌ها (به ویژه در مورد بد مصرفی آب و استفاده از ابزارهایی مانند “سوت‌زنی” و باشگاه مشتریان) نشان‌دهنده استفاده هوشمندانه از فناوری برای تعامل با شهروندان است.
پایش و ارزیابی مستمر: تاکید بر ارزیابی سالانه و بازطراحی رویکردها بر اساس نتایج سنجش سواد آبی.
محور اصلی “سند جامع آموزشی و فرهنگی حوزه آب” و تمامی فعالیت‌های ذیل آن، حفاظت از منابع آبی و رعایت ملاحظات زیست‌محیطی است. این سند با توجه به چالش‌های جدی زیست‌محیطی مشهد (مانند افت سطح آبهای زیرزمینی، کاهش کیفیت آب و فرونشست) تدوین شده است. اهداف کلیدی طرح، نظیر ارتقاء سواد آبی، کاهش مصرف، ترویج استفاده از آب خاکستری و افزایش مطالبه‌گری عمومی، همگی در راستای مدیریت پایدار منابع آب و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی هستند. این طرح به طور مستقیم به حفظ اکوسیستم‌های آبی، کاهش فشار بر منابع زیرزمینی و ترویج سبک زندگی سازگار با محیط زیست کمک میکند و در نهایت منجر به ایجاد “شهر دوستدار آب” میشود که از ابعاد زیست‌محیطی نیز حائز اهمیت فراوان است.
۶۹۴۷۹۶۹۸۲۳
۱۵۸
صنعت و خدمات
«سامانه تخصیص هوشمند آب بر پایه بهرهوری تولید با کمک هوش مصنوعی»
در حال حاضر، در بسیاری از کشورها (از جمله ایران)، تخصیص آب در صنعت و کشاورزی اغلب بر اساس سهمیه‌های سنتی، تاریخی یا منطقه‌ای انجام می‌شه. این یعنی ممکنه یک واحد کشاورزی یا صنعتی که تولید کمتری نسبت به مصرف آبش داره، سهم آب بیشتری بگیره نسبت به یک واحد بهره‌ورتر.
نتیجه؟ ➤ هدررفت آب و کاهش راندمان اقتصادی-محیط‌زیستی
طراحی یک سامانه تخصیص آب مبتنی بر AI که میزان آب را بر اساس بهرهوری تولیدی هر واحد صنعتی یا کشاورزی تخصیص میدهد، نه صرفاً سهمیه سنتی یا منطقه‌ای.
🧠 فناوری‌های مورد استفاده:
یادگیری ماشین (برای تحلیل بهرهوری)
داده‌کاوی (از سنسورها و سیستم‌های مدیریتی)
سیستم تصمیم‌یار (AI Decision Support)
داشبورد مدیریتی (برای اپراتورها و ناظران آب)
۸۷۵۷۴۶۲۵۶۶
۱۵۹
شرب و بهداشت
سامانه هوشمند خانگی بازیافت آب خاکستری برای کاهش مصرف آب شرب در شهر یزد
بحران آب یکی از مهمترین چالش‌های محیط‌زیستی در قرن ۲۱ است. شهر یزد به‌عنوان یکی از خشک‌ترین مناطق ایران، با کمبود شدید منابع آبی روبه‌روست. این در حالی است که بخش زیادی از آب مصرفی منازل، به‌ویژه در بخش‌های بهداشتی مانند حمام، روشویی و ماشین لباسشویی، قابلیت استفاده مجدد دارد. در این راستا، ایده‌ای که هم‌اکنون در برخی کشورهای خشک و نیمه‌خشک مانند استرالیا با موفقیت اجرا شده، می‌تواند الگویی برای بومی‌سازی در ایران و به‌ویژه یزد باشد
البته در این خصوص این طرح پیشنهادی بنده به صورت کاملا هوشمند کار را انجام نداده ام . اما در مورادی که آب قابل بازیافت بوده آب در مخزن جمع آوری و صرف مصارف غیر شرب شده است .
طبق تحقیقاتی که انجام دادم در خیلی از شهر های دنیا این روش مرسوم هست و توانسته الگوی موفقی در صرفه جویی و استفاده بهینه از آب شود.
به عنوان مثال :
در شهر پرت و آدلاید استرالیا، سیستم‌های خانگی بازیافت آب خاکستری نصب شده‌اند که به‌طور متوسط ۹۰ لیتر آب در روز برای هر خانوار صرفه‌جویی کرده‌اند. این تجربه نشان داد که با آموزش درست و سیستم ساده، مشارکت مردمی در کاهش مصرف بسیار مؤثر است
طرح حاضر با عنوان «سامانه هوشمند خانگی بازیافت آب خاکستری برای کاهش مصرف آب شرب در شهر یزد» با هدف کاهش مصرف آب شرب در بخش خانگی و بهداشتی طراحی شده است. با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی شهر یزد و قرار گرفتن آن در منطقه‌ای بسیار خشک با منابع محدود آب، لزوم بهره‌گیری از راهکارهای نوآورانه، کم‌هزینه و مشارکت‌محور برای حفظ منابع موجود بیش از هر زمان دیگری احساس میشود.
این طرح با الگوبرداری از تجربه موفق کشورهایی مانند استرالیا، بر آن است تا از آب خاکستری (آب حاصل از شست‌وشوی دست، استحمام، و ماشین لباسشویی) که قابلیت تصفیه و استفاده مجدد دارد، برای مصارف غیرشرب مانند کولر آبی، فلاش‌تانک و آبیاری فضای سبز خانگی استفاده کند.
نوآوری این طرح در ترکیب فناوری ساده فیلترینگ چندمرحله‌ای، سامانه تشخیص کیفیت آب، و طراحی قابل نصب در خانه‌های موجود بدون نیاز به بازسازی لوله‌کشی است. همچنین با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی مانند دانشگاه‌ها، هنرستان‌ها و نهادهای حمایتی در یزد، این طرح به‌عنوان مدلی مشارکتی، قابل توسعه و کم‌هزینه معرفی میشود که می‌تواند تا ۳۰٪ مصرف آب شرب خانوار را کاهش دهد.
این ایده هم‌راستا با اهداف طرح ملی سپاس آب بوده و با تأکید بر پایداری، بومی‌سازی، آموزش مردمی و قابلیت تعمیم، در نظر دارد در کوتاه‌مدت اثربخشی خود را در سطح محلات منتخب شهر یزد به‌صورت پایلوت نشان داده و در میان‌مدت و بلندمدت به‌عنوان یک راهکار عمومی در شهرهای کم‌آب ایران گسترش یابد
در این طرح، کاهش مصرف آب شرب و بهداشت با استفاده از ادوات نوین و بومی‌سازی‌شده کاهنده مصرف به‌عنوان یکی از ارکان اصلی در نظر گرفته شده است. این ادوات به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بدون نیاز به تغییرات اساسی در زیرساخت منازل، قابل‌نصب، کم‌هزینه و پربازده باشند.
۱. فیلترهای چندمرحله‌ای قابل‌شست‌وشو
شامل سه مرحله‌ی تصفیه (فیلتر فیزیکی، شنی و کربنی).
حذف ذرات معلق و بوهای نامطبوع از آب خاکستری، بدون نیاز به مواد شیمیایی.
طراحی قابل‌شست‌وشو برای افزایش عمر و کاهش هزینه‌های نگهداری.
۲. حسگر هوشمند کیفیت آب
ادوات الکترونیکی برای سنجش میزان مواد محلول در آب، که تعیین میکند آیا آب برای مصرف مجدد (مثلاً فلاش‌تانک یا کولر) مناسب است یا خیر.
جلوگیری از استفاده از آب آلوده و تأمین ایمنی بهداشتی در مصرف ثانویه.
۳. شیرآلات با دبی محدودشده (در مرحله توسعه آینده طرح)
پیشنهاد نصب سردوش و شیر روشویی کم‌مصرف در کنار سامانه بازیافت آب، به‌ویژه در مدارس، مساجد و خانه‌های نمونه.
استفاده از هوا دهنده برای کاهش دبی جریان آب بدون افت محسوس فشار برای کاربر.
۴. سیستم هدایت هوشمند آب تصفیه‌شده
طراحی مدار داخلی ساده و مکانیکی برای هدایت خودکار آب تصفیه‌شده به مخازن کولر آبی، فلاش‌تانک یا فضای سبز.
کاهش مصرف آب شرب در این بخش‌ها با استفاده از آب خاکستری تصفیه‌شده، بدون دخالت مداوم کاربر.
۵. استفاده از مخزن ذخیره‌سازی با طراحی بهینه
این مخزن دارای حجم متوسط، ایزوله، و مجهز به ورودی و خروجی کنترل‌شده است تا آب به‌موقع و با کمترین هدررفت مورد استفاده قرار گیرد.
ادوات کنترلی مانند شیرهای اتوماتیک سطح آب برای جلوگیری از سرریز یا پر شدن بی‌مورد.
در این طرح، استفاده مجدد از آب خاکستری به عنوان راهکاری عملی، کم‌هزینه و سازگار با شرایط اقلیمی شهر یزد در نظر گرفته شده است. آب خاکستری، که شامل آب خروجی از دوش حمام، روشویی و ماشین لباسشویی است، پس از تصفیه ساده، می‌تواند جایگزین مناسبی برای آب شرب در بسیاری از مصارف غیربهداشتی و غیرخوراکی باشد
۱. منابع آب خاکستری هدف در طرح:
• آب خروجی از دوش حمام
• آب استفاده‌شده در روشویی
• آب خروجی ماشین لباسشویی
این منابع به‌طور متوسط در یک خانوار ایرانی روزانه حدود ۹۰ تا ۱۲۰ لیتر آب خاکستری تولید می‌کنند که در صورت بازیافت، صرفه‌جویی چشمگیری در مصرف آب شرب خواهد داشت.
۲. فرایند استفاده از آب خاکستری در این طرح:
۱. جمع‌آوری هوشمند آب خاکستری:
o طراحی سیستم ساده جمع‌آوری با لوله‌کشی محدود از مبادی مشخص (حمام و لباسشویی) بدون نیاز به بازسازی کامل منزل.
۲. تصفیه چندمرحله‌ای در واحد خانگی:
o عبور آب از فیلترهای فیزیکی، شنی و کربنی برای حذف ذرات معلق، چربی‌ها، بوی بد و برخی آلاینده‌های سبک.
o عدم استفاده از مواد شیمیایی و قابلیت شست‌وشوی فیلترها برای کاهش هزینه‌های نگهداری.
۳. ذخیره‌سازی در مخزن بهداشتی و ایمن:
o ذخیره آب تصفیه‌شده در مخزن طراحی‌شده با درپوش ایزوله و شیر تخلیه کنترل‌شونده.
o امکان کنترل سطح آب و جلوگیری از سرریز یا ماندگاری زیاد که باعث آلودگی میشود.
۴. مصارف ثانویه آب خاکستری:
o تأمین آب کولر آبی در فصول گرم (جایگزینی مناسب برای آب شرب در یکی از پرمصرف‌ترین وسایل سرمایشی یزد).
o فلاش‌تانک توالت (که روزانه حدود ۲۰ تا ۳۰ لیتر آب شرب مصرف میکند).
o آبیاری فضای سبز خانگی مانند گلدان‌ها یا حیاط.
o شست‌وشوی سطوح، خودرو، حیاط یا فرش (در صورت اطمینان از کیفیت آب خروجی).
۳. نکات ایمنی و بهداشتی در استفاده از آب خاکستری:
سیستم مجهز به حسگر کیفیت آب برای اطمینان از سلامت نسبی آب پیش از استفاده.
• استفاده محدود از آب بازیافتی فقط در مصارف غیرتماسی با بدن.
• طراحی برای تخلیه اتومات آب در صورت بی‌کیفیت بودن، به فاضلاب اصلی.
هدف اصلی این طرح، کاهش محسوس مصرف آب شرب خانگی با تمرکز بر استفاده مجدد از آب خاکستری و به‌کارگیری ادوات کاهنده مصرف در منازل شهر یزد است. کاهش مصرف در این طرح نه‌تنها در قالب محاسبه عددی صرفه‌جویی، بلکه در رفتار مصرفی خانوار نیز قابل سنجش است.
۱. کاهش پیش‌بینی‌شده در مصرف خانوار:
بر اساس نمونه‌های مشابه در کشورهای خشک مانند استرالیا و همچنین محاسبات کارشناسی از میزان مصرف خانگی آب در ایران، اجرای این سامانه می‌تواند به کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی مصرف ماهانه آب شرب در هر خانوار منجر شود. برای مثال:
منبع مصرف مصرف روزانه فعلی (تقریبی) کاهش پس از اجرای طرح
دوش حمام و روشویی ۸۰ لیتر تا ۵۰ لیتر صرفه‌جویی
کولر آبی ۳۰ لیتر جایگزینی کامل با آب خاکستری
فلاش‌تانک و شست‌وشو ۴۰ لیتر ۲۰-۲۵ لیتر صرفه‌جویی
جمع کل حدود ۱۵۰ لیتر کاهش حدود ۵۰-۶۰ لیتر در روز
یکی از چالش‌های مهم در اجرای طرح‌های صرفه‌جویی آب، حفظ رضایت و رفاه مصرف‌کننده در هنگام کاهش مصرف است. در این طرح، با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و روشهای هوشمند، کاهش مصرف آب به گونه‌ای طراحی شده که هیچگونه کاهش کیفیت و مطلوبیت در استفاده روزمره آب برای خانوارها احساس نشود.
۱. حفظ کیفیت آب مصرفی
آب مصرفی در بخش‌های شرب و بهداشت، بدون تغییر کیفیت و به صورت کاملاً بهداشتی تأمین میشود و تنها در مصارف غیرشرب از آب بازیافتی استفاده خواهد شد. به این ترتیب، سلامت و بهداشت خانواده‌ها کاملاً حفظ میشود و آب شرب به هیچ عنوان با آب خاکستری مخلوط نمیشود.
۲. استفاده هوشمندانه از آب خاکستری
سامانه هوشمند تصفیه و بازچرخانی آب خاکستری، آب پساب را با کیفیتی قابل قبول برای استفاده در مواردی مانند فلاش‌تانک توالت، آبیاری فضای سبز و کولر آبی فراهم میکند، بدون اینکه مصرف‌کننده احساس کاهش عملکرد یا راحتی کند.
۳. استفاده از ادوات کاهنده مصرف استاندارد و بهینه
در کنار بازیافت آب خاکستری، استفاده از شیرآلات و تجهیزات بهداشتی کم‌مصرف و با کیفیت بالا، همچون شیرآلات با تکنولوژی کاهش دبی آب و سیستم‌های فلاش توالت کم‌مصرف، باعث میشود که میزان آب مصرفی کاهش یابد، اما فشار و کیفیت آب در حد مطلوب باقی بماند.
۴. آموزش و فرهنگ‌سازی
با آموزش دقیق و همراهی کاربران در نحوه استفاده از سامانه، مصرف‌کنندگان به روشهای صرفه‌جویی آگاه می‌شوند و متوجه می‌شوند که کاهش مصرف آب به معنی کاهش کیفیت زندگی نیست بلکه استفاده هوشمندانه‌تر و بهینه‌تر است.
۵. امکان تنظیم و کنترل شخصی
سامانه هوشمند طراحی شده قابلیت تنظیم و کنترل توسط مصرف‌کننده را دارد تا بتواند به راحتی مصرف خود را مدیریت کرده و بدون احساس محدودیت، در مصرف آب صرفه‌جویی کند.
با توجه به طراحی ساده، هزینه مناسب، و قابلیت تطبیق با زیرساخت‌های مختلف، این طرح قابلیت اجرا توسط تمامی مشترکین را دارد و می‌تواند به عنوان یک راهکار جامع و فراگیر برای کاهش مصرف آب در مناطق کم‌آب کشور مورد استفاده قرار گیرد.
اجرای سامانه هوشمند بازیافت آب خاکستری به‌طور مستقیم باعث کاهش مصرف آب شرب خانگی میشود و در نتیجه هزینه‌های آب مشترکین به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. کاهش مصرف آب تا حداقل ۳۰٪، به معنای کاهش مبلغ قبض آب است که در درازمدت می‌تواند صرفه‌جویی اقتصادی قابل توجهی برای خانواده‌ها به همراه داشته باشد.
علاوه بر این:
کاهش مصرف انرژی: با کاهش میزان آب مصرفی، مصرف انرژی مرتبط با تصفیه، پمپاژ و انتقال آب نیز کاهش می‌یابد که این موضوع در قبض‌های انرژی نیز نمود پیدا میکند.
کاهش هزینه‌های نگهداری و تعمیرات: استفاده مجدد از آب خاکستری باعث کاهش فشار روی سیستم‌های تأمین آب و فاضلاب میشود و این امر می‌تواند هزینه‌های نگهداری تجهیزات آب‌رسانی خانگی را کاهش دهد.
سرمایه‌گذاری کم‌هزینه و بازگشت سریع سرمایه: با هزینه اولیه مناسب برای نصب سامانه و صرفه‌جویی ماهانه در هزینه آب، بازگشت سرمایه در مدت کوتاهی قابل دستیابی است.
در مجموع، این طرح نه تنها به حفظ منابع آب و محیط زیست کمک میکند، بلکه به بهبود وضعیت اقتصادی خانوارها نیز کمک شایانی خواهد کرد.
طرح با استفاده از حسگرهای هوشمند برای کنترل کیفیت آب و فیلترهای پیشرفته، بازیافت آب خاکستری را به صورت بهینه و ایمن انجام میدهد. همچنین امکان اتصال به اپلیکیشن موبایل برای اطلاع‌رسانی و آموزش کاربران وجود دارد. این فناوری‌ها باعث کاهش هزینه‌ها، افزایش کارایی و توسعه آسان طرح در مناطق خشک مثل یزد میشود.
طرح بازیافت آب خاکستری با کاهش مصرف آب شرب، به حفظ منابع آبی زیرزمینی کمک میکند و از استخراج بی‌رویه آب جلوگیری می‌نماید. همچنین با تصفیه مناسب آب خاکستری، از آلودگی منابع آب سطحی و خاک جلوگیری میشود. استفاده مجدد از آب باعث کاهش فاضلاب و فشار بر سیستم‌های تصفیه فاضلاب شهری میگردد که در نهایت به حفظ سلامت محیط زیست و کاهش انتشار آلودگی‌ها کمک میکند. این طرح با رویکردی پایدار و دوستدار محیط زیست، گامی مؤثر در مقابله با بحران کم‌آبی و حفظ تعادل اکوسیستم منطقه یزد است.
۹۳۱۵۱۱۵۴۱۶
۱۶۰
شرب و بهداشت
نقش آموزش و پرورش شهرستان ساوه در تدوین و اجرای راهبردهای صرفه‌جویی آب شرب و ارتقای بهداشت: مرور بر ظرفیت‌ها و چالش‌ها
این مقاله مروری با هدف بررسی نقش آموزش و پرورش شهرستان ساوه در تدوین و اجرای راهبردهای صرفه‌جویی آب شرب و ارتقای بهداشت نگاشته شده است. در این پژوهش، ظرفیت‌ها و چالش‌های پیش روی نظام آموزشی ساوه در زمینه فرهنگ‌سازی و عملیاتی کردن راهبردهای مدیریت آب و بهداشت مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان میدهد که آموزش و پرورش با استفاده از پتانسیل دانش‌آموزان، معلمان و خانواده‌ها می‌تواند به عنوان بازوی توانمند جامعه در کاهش مصرف آب و ارتقای سطح بهداشت عمل کند. با این حال، موانع ساختاری، کمبود منابع و چالش‌های فرهنگی همچنان نیازمند توجه ویژه هستند.
آموزش و پرورش شهرستان ساوه با دارا بودن ظرفیت‌های آموزشی و ارتباط گسترده با جامعه، می‌تواند نقش کلیدی در تدوین و اجرای راهبردهای صرفه‌جویی آب شرب و ارتقای بهداشت ایفا کند. با این حال، چالش‌های ساختاری و فرهنگی نیازمند توجه ویژه هستند. با استفاده از راهکارهای عملی و مشارکتی، میتوان از پتانسیل آموزش و پرورش برای تغییر نگرش و رفتار جامعه در زمینه مصرف آب و بهداشت بهره برد و گام مؤثری در جهت توسعه پایدار شهرستان ساوه برداشت
۶۳۲۵۵۸۳۱۵۱
۱۶۱
شرب و بهداشت
بررسی توسعه شبکه های دوگانه توزیع آب شهری (مطالعه موردی- شهر قم)
به دلیل قرار گرفتن شهر قم در منطقه خشک و شور بودن آب محلی، سالهاست که جداسازی مصارف شرب و غیر شرب در دستور کار قرار گرفته است و به روشهای مختلف و با استفاده از منابع مختلف روشهای جداسازی و اجرای شبکه های مستقل شرب و غیر شرب اجرا شده است. به عنوان نمونه ۲۰۰ کیلومتر شبکه مستقل شرب با ۳۰۰ ایستگاه برداشت و ۳۰۰۰ انشعاب خاص در شهر قم وجود دارد – حرم مطهر حضرت معصومه (س) دارای ۴ نوع امکان برداشت آب برای مصارف شرب و غیر شرب است (شبکه آب خاکستری- آب خام چاه ها – شبکه بهداشتی و شبکه آب شرب) . با توجه به کاربری های مختلف در سطح شهر شبکه های غیرمتمرکز غیر شرب از محل پساب یا آب خام چاه ها نیز وجود دارد. به عبارتی شهر قم پرچمدار ارائه تنوع محصول آب در شهر است.
در این گزارش برنامه ریزی و تجربه های مربوط به جداسازی مصارف شرب از غیر شرب با تنوع بالا ارائه شده است. تحقیقات علمی برای نحوه جداسازی این شبکه ها نیز انجام شده است که خلاصه نتایج آن آورده شده است. اقدامی که به طور جدی در شهر قم برای اجرایی شدن در دستور کار شرکت آب و فاضلاب است نهادینه سازی استحصال آب باران در منازل مسکونی و ساختمانهای غیر خانگی به ویژه با استفاده از مخازن با عرض کم است که تجربه خوبی وجود دارد.
یکی از منابع تامین آب برای مصارف غیر شرب آب خاکستری است که تجربه استفاده از آن در حرم مطهر حضرت معصومه (س) وجود دارد. کلیه آبهای حاصل از روشویی ها و آب نماها و حوض های حرم به مخزن آب خاکستری منتقل می شود و برای فلاش تانک سرویس های بهداشتی حرم استفاده می شود. در حال بررسی اجرای سامانه های جمع آوری آب باران نیز هستند.
برای یک مجتمع ۱۳۵ واحدی مربوط به حوزه علمیه هم شبکه آب خاکستری و تصفیه آن اجرا شده و شبکه توزیع آب خاکستری در مجتمع و داخل هر واحد نیز اجرا شده است.
بیش از ۵۰ درصد کاهش مصرف آب حرم مطهر وجود داشته است.
برای کلیه اماکن بزرگ امکان آن وجود دارد.
مخازن با عرض کم برای جمع آوری آب باران که نمونه های تصاویر آن در گزارش آمده است جزو پیشنهاداتی بوده است که با توجه به زیبایی و امکان هماهنگی با معماری ساختمان و اشغال فضای کم و همچنین استفاده چند منظوره از جمله جدا کننده و … بسیار موثر بوده و پذیرش بالایی داشته است و استفاده از آنها به سرعت در حال گسترش است. مخازن موصوف با پیشنهاد شرکت آب و فاضلاب در احجام ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ لیتری در شهر قم تولید می شود.
۴۷۱۸۰۱۴۹۶۵
۱۶۲
کشاورزی
سپاس آب
💡 ایده پیشنهادی: احداث سدهای شنی برای ذخیره آب باران و تغذیه سفره‌های زیرزمینی
*شرح طرح:
سد شنی یک دیوار بتنی کوتاه (۱ تا ۵ متر ارتفاع) است که در بستر رودخانه‌های فصلی ساخته میشود. در فصل بارندگی، آب به همراه شن و ماسه در پشت سد جمع میشود. ماسه‌ها ته‌نشین شده و آب در فضای بین ذرات ماسه ذخیره میگردد. این آب ذخیره‌شده به‌تدریج به سفره‌های زیرزمینی نفوذ کرده و در طول سال برای مصارف کشاورزی، دامداری و آشامیدنی قابل استفاده است.
✅ مزایای طرح:
– افزایش منابع آب زیرزمینی:با ذخیره آب در ماسه‌ها، سفره‌های زیرزمینی تغذیه می‌شوند.
– کاهش تبخیر: آب در زیر ماسه‌ها ذخیره شده و از تبخیر مستقیم محافظت میشود.
– هزینه پایین و نگهداری آسان: ساختار ساده و نیاز به نگهداری کم.
– قابل‌اجرا با مشارکت جامعه محلی:امکان اجرای طرح با همکاری ساکنان روستا.
– افزایش پوشش گیاهی و جلوگیری از فرسایش خاک با تأمین آب مورد نیاز برای گیاهان
سدهای شنی به عنوان یک راهکاربرای ذخیره آب باکنترل سیلاب و فرسایش ارایه شده است درسدهای شنی دیواره نفوذناپذیر تا ارتفاع بالاتری ازسطح زمین امتداد پیدا می کند این عمل باعث میشود علاوه بریک مخزن زیرزمینی با ایجادیک مخزن سطحی و رسوب گیری جریان رودخانه یا سیل برحجم مخزن زیرسطحی خود بیفزاید و آن را توسعه دهد بنابراین برای کنترل سیل و کنترل فرسایش باربستر مناسب می باشد دراین تحقیق با استفاده ازمعیارهای حذفی که شامل دوری ازگسل و قنات شیبهای زیر۶درصد زمین شناسی و کاربری اراضی برای تعیین مناطق مناسب جهت بررسی های تفصیلی انتخاب شدند درادامه با درنظر گرفتن دوسناریو مبنی برذخیره آب و کنترل فرسایش به تلفیق نقشه های نفوذپذیری فرسایش و لایه مناطق مناسب درمرحله اول پرداخته شد سایت های که حوزه بالا دست آنها دارای نفوذپذیری بیشتری هستند پتانسیل بیشتری برای ذخیره آب و سایت های حوزه بالا دست آنها دارای فرسایش پذیری بیشتری می باشند برای کنترل فرسایش و اگرباربستر درشت دانه باشد برای ذخیره آب نیز مناسب می باشند
مراحل اجرای طرح:
۱. شناسایی محل مناسب: انتخاب بستر رودخانه فصلی با جریان مناسب.
۲. طراحی و ساخت سد:با استفاده از مصالح محلی و مشارکت جامعه.
۳. آموزش و آگاهی‌رسانی: برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای ساکنان جهت نگهداری و بهره‌برداری بهینه.
۴. پایش و ارزیابی: نظارت بر تأثیرات طرح بر منابع آب و محیط‌زیست.
باتشکر
سد شنی
– اجرای سامانه‌های آبیاری نوین (قطره‌ای، بارانی، تیپ)
– لوله‌گذاری برای کاهش تلفات انتقال آب
– آموزش کشاورزان در زمینه آبیاری به‌موقع و بهینه
– زمان‌بندی دقیق آبیاری بر اساس نیاز گیاه و داده‌های هواشناسی
– کاشت گیاهان کم‌آب‌بر یا مقاوم به خشکی
۱.بهبود عملکرد کمی و کیفی محصول:
– استفاده از بذرهای اصلاح‌شده و مقاوم به آفات و بیماری‌ها
– تغذیه اصولی گیاه با کوددهی هدفمند (بر اساس آزمون خاک)
– مبارزه بیولوژیک و مدیریت تلفیقی آفات
– استفاده از تکنولوژی‌های نوین مثل حسگرهای رطوبت، ایستگاه‌های هوشمند کشاورزی
– ترویج کشت‌های قراردادی با صنایع تبدیلی برای افزایش ارزش افزوده
۲. افزایش ارزش افزوده:
– راه‌اندازی واحدهای فرآوری و بسته‌بندی در مزرعه یا منطقه
– برند‌سازی محصولات روستایی
– اتصال به بازارهای آنلاین یا فروش مستقیم به مصرف‌کننده
– اجرای طرح با بهره‌گیری از کارشناسان فنی و متخصصین کشاورزی در تمامی مراحل از طراحی تا نظارت
– استفاده از تجهیزات و تکنولوژی‌های نوین (نظیر آبیاری هوشمند، سنجش رطوبت خاک، پهپادهای کشاورزی)
– رعایت اصول فنی و زیست‌محیطی در مراحل اجرا (جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش مصرف آب، حفظ تنوع زیستی)
– جلب مشارکت کشاورزان بومی و آموزش آنها برای افزایش بهرهوری و تداوم طرح
– پایش مستمر عملکرد طرح و اصلاح فرآیندها بر اساس بازخوردهای میدانی
پوشش دهی سطحی به میزان کافی در سطح گسترده
– اجرا در سطح یک یا چند روستا با هدف تعمیم آن به کل منطقه
– قابلیت الگو شدن برای سایر مناطق مشابه از نظر اقلیم و منابع آب
– مشارکت خانوارهای کشاورزان در اجرای طرح
– سیستم‌های آبیاری هوشمند قطره‌ای و بارانی با کنترل اتوماتیک برای کاهش مصرف آب و افزایش راندمان آبیاری
– استفاده از *سنسورهای خاک و رطوبت* جهت تعیین زمان و میزان دقیق آبیاری
– بهره‌مندی از *پهپادهای کشاورزی* برای پایش مزارع، تشخیص آفات، بیماری‌ها و تحلیل سلامت محصول
– توسعه کشت‌های گلخانه‌ای نیمه‌هوشمند با کنترل دما، رطوبت و نور برای افزایش عملکرد و کاهش تلفات
– پیاده‌سازی *نرم‌افزارهای مدیریت مزرعه* برای ثبت اطلاعات، تحلیل داده‌ها و تصمیم‌گیری دقیق‌تر
– استفاده از *بذرهای اصلاح‌شده و مقاوم به خشکی و آفات* برای بهبود کیفیت و کمیت محصول
– بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر (مانند پنل‌های خورشیدی برای پمپ‌های آب)
با توجه به سادگی، مقرون‌به‌صرفه بودن و اثربخشی طرح، امکان اجرای آن توسط سایر بهره‌برداران در مناطق مشابه وجود دارد. آموزش‌پذیری بالا، استفاده از منابع و تجهیزات در دسترس، و قابلیت تطبیق با شرایط اقلیمی گوناگون، موجب شده است که این طرح به‌عنوان یک الگوی بومی قابل تکثیر شناخته شود. همچنین، با برگزاری دوره‌های آموزشی و انتقال تجربیات موفق، سایر کشاورزان می‌توانند به راحتی این مدل را در اراضی خود پیاده‌سازی کنند و از مزایای آن بهره‌مند شوند.
طرح اجراشده کاملاً منطبق با الگوی کشت مصوب منطقه بوده و در انتخاب نوع محصول، نیازهای اقلیمی، منابع آبی موجود، و ظرفیت خاک در نظر گرفته شده است. این اقدام باعث بهینه‌سازی مصرف آب، جلوگیری از تخریب منابع طبیعی، و افزایش بهرهوری گردیده است. انتخاب محصولات مقاوم به کم‌آبی و سازگار با شرایط اقلیمی منطقه، همچنین هم‌راستایی با سیاست‌های جهاد کشاورزی، از دیگر نقاط قوت رعایت این الگو در اجرای طرح میباشد.
در اجرای این طرح، کلیه ضوابط قانونی، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به فعالیت‌های کشاورزی، به‌ویژه مفاد مندرج در مجوزها و پروانههای صادره از سوی مراجع ذیربط (از جمله جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست) به‌طور کامل رعایت شده است. هماهنگی‌های لازم در مراحل مختلف اجرای طرح با دستگاههای اجرایی انجام شده و مستندات مربوط به مجوزهای بهره‌برداری، رعایت حد مجاز منابع آب، و مقررات زیست‌محیطی موجود میباشد.
۱۷۵۵۴۷۴۷۷۲
۱۶۳
شرب و بهداشت
بهینه‌سازی هوشمند شبکه توزیع آب شرب روستایی و ترویج مصرف مسئولانه با رویکرد اجتماع‌محور
روستای علی آباد پیشکوه در استان یزد، با شبکه آب شرب فرسوده و کشاورزی سنتی غرقابی، با چالش‌های جدی مدیریت آب روبروست. یکی از معضلات اصلی و فزاینده، حفر چاههای آب خانگی غیرمجاز در مجاورت و بالادست قنات‌هاست که آبدهی این سازه‌های آبی ارزشمند را به شدت کاهش داده و بقای آنها را تهدید میکند. این مقاله یک مدل یکپارچه و نوآورانه برای مدیریت پایدار منابع آب در این روستا ارائه میدهد. این مدل شامل بازسازی زیرساخت‌های آب شرب، بهینه‌سازی مصرف آب در کشاورزی با ترویج روشهای نوین و کشت محصولات کم‌آب‌بر، اقدامات نظارتی و قانونی قاطع برای مقابله با چاههای غیرمجاز و احیای قنات‌ها، و بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند برای پایش و کنترل مصرف آب است. هدف اصلی این طرح، کاهش هدررفت آب، افزایش بهرهوری، و ارتقاء آگاهی عمومی در راستای دستیابی به آینده‌ای پایدار و امن از نظر منابع آبی برای روستای علی آباد پیشکوه است.
این طرح شامل سه بخش اصلی است: بازسازی و بهینه‌سازی فیزیکی شبکه با تمرکز بر کاهش هدررفت، پیاده‌سازی سیستم مانیتورینگ هوشمند و ترویج فرهنگ مصرف مسئولانه با مشارکت جامعه. در فاز اول، ضمن شناسایی نقاط هدررفت، لوله‌های فرسوده و پرخطر جایگزین می‌شوند. فاز دوم، شامل نصب کنتورهای هوشمند و سنسورهای فشار در نقاط کلیدی شبکه برای پایش لحظه‌ای و شناسایی سریع نشتی‌هاست. فاز سوم، به اجرای برنامه‌های آموزشی و تشویقی برای تغییر الگوهای مصرف و ترویج استفاده از فناوری‌های کاهنده مصرف آب در خانوارها می‌پردازد.
* نصب شیرآلات کاهنده مصرف آب: ارائه آموزش و تشویق خانوارها به نصب شیرآلات و سردوش‌های کاهنده مصرف آب در سرویس‌های بهداشتی و آشپزخانه.
* فلاش‌تانک‌های دوگانه: ترویج استفاده از فلاش‌تانک‌های با قابلیت تنظیم حجم آب برای توالت‌ها.
* کنتورهای هوشمند خانگی: نصب کنتورهای هوشمند با قابلیت نمایش لحظه‌ای مصرف و ارسال هشدار در صورت افزایش غیرعادی مصرف
* سیستم‌های بازیافت آب خاکستری خانگی: آموزش و ترویج راه‌اندازی سیستم‌های ساده و کم‌هزینه برای جمع‌آوری و استفاده مجدد از آب خاکستری (آب حاصل از روشویی و حمام) برای مصارف غیرشرب مانند آبیاری باغچه‌ها و شستشوی حیاط در منازلی که امکان‌پذیر است.
پیش‌بینی میشود با اجرای کامل این طرح، حداقل ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش هدررفت فیزیکی آب در شبکه توزیع و ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش مصرف سرانه آب شرب خانگی در روستای علی‌آباد پیشکوه محقق شود. این کاهش، به دلیل شناسایی و رفع نشتی‌ها، مدیریت بهتر فشار شبکه و افزایش آگاهی و تغییر رفتار مصرف‌کنندگان خواهد بود
این طرح با تمرکز بر حذف هدررفت‌های پنهان و غیرمفید (نشتی‌ها) و اصلاح الگوهای مصرف غیربهینه، بدون کاهش مطلوبیت و کیفیت زندگی برای مصرف‌کننده، منجر به صرفه‌جویی میشود. استفاده از شیرآلات کاهنده مصرف با حفظ فشار مناسب، و بازیافت آب خاکستری برای مصارف غیرشرب، نمونه‌هایی از این رویکرد هستند که به حفظ کیفیت خدمات آب و همزمان کاهش مصرف کمک می‌کنند.
مدل سه‌بخشی این طرح (بهینه‌سازی فیزیکی، مانیتورینگ هوشمند، مشارکت اجتماعی) با توجه به انعطاف‌پذیری و قابلیت مقیاس‌پذیری آن، می‌تواند به عنوان یک الگوی موفق برای سایر روستاها و مناطق با چالش‌های مشابه در مدیریت آب شرب به کار گرفته شود.
کاهش مصرف آب شرب به صورت مستقیم منجر به کاهش مبلغ قبض آب بها برای خانوارها میشود. همچنین، با پایداری منابع آبی و کاهش نیاز به حفر چاههای جدید یا خرید آب، هزینه‌های عمومی دهیاری و در نهایت، هزینه‌های غیرمستقیم برای ساکنان روستا کاهش می‌یابد.
* سیستم مانیتورینگ آنلاین شبکه: استفاده از سنسورهای فشار و کنتورهای هوشمند با قابلیت ارسال داده‌ها به یک پلتفرم مرکزی برای شناسایی لحظه‌ای نوسانات فشار، نشتی‌ها و تخمین هدررفت واقعی آب در شبکه
* اپلیکیشن موبایل برای آگاهی‌بخشی: توسعه یک اپلیکیشن ساده موبایل برای دهیاری جهت اطلاع‌رسانی به مشترکین درباره مصرف آب خود، ارائه نکات آموزشی و دریافت گزارشات مردمی درباره نشتی‌ها یا مشکلات شبکه.
* مدل‌سازی هیدرولیکی شبکه: استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی برای مدل‌سازی شبکه آب شرب روستا و شبیه‌سازی سناریوهای مختلف برای بهینه‌سازی فشار و جریان آب.
این طرح با کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی، به پایداری اکوسیستم آبی منطقه کمک میکند. بازیافت آب خاکستری، فشار بر سیستم فاضلاب و نیاز به تصفیه آب را کاهش داده و به کاهش آلودگی محیط زیست کمک میکند. همچنین، افزایش بهرهوری آب به معنای کاهش مصرف انرژی مربوط به پمپاژ و تصفیه آب است که به نوبه خود، انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش میدهد.
۳۱۰۲۵۶۰۶۱۳
۱۶۴
شرب و بهداشت
بهینه‌سازی هوشمند شبکه توزیع آب شرب روستایی و ترویج مصرف مسئولانه با رویکرد اجتماع‌محور
روستای علی آباد پیشکوه در استان یزد، با شبکه آب شرب فرسوده و کشاورزی سنتی غرقابی، با چالش‌های جدی مدیریت آب روبروست. یکی از معضلات اصلی و فزاینده، حفر چاههای آب خانگی غیرمجاز در مجاورت و بالادست قنات‌هاست که آبدهی این سازه‌های آبی ارزشمند را به شدت کاهش داده و بقای آنها را تهدید میکند. این مقاله یک مدل یکپارچه و نوآورانه برای مدیریت پایدار منابع آب در این روستا ارائه میدهد. این مدل شامل بازسازی زیرساخت‌های آب شرب، بهینه‌سازی مصرف آب در کشاورزی با ترویج روشهای نوین و کشت محصولات کم‌آب‌بر، اقدامات نظارتی و قانونی قاطع برای مقابله با چاههای غیرمجاز و احیای قنات‌ها، و بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند برای پایش و کنترل مصرف آب است. هدف اصلی این طرح، کاهش هدررفت آب، افزایش بهرهوری، و ارتقاء آگاهی عمومی در راستای دستیابی به آینده‌ای پایدار و امن از نظر منابع آبی برای روستای علی آباد پیشکوه است.
این طرح شامل سه بخش اصلی است: بازسازی و بهینه‌سازی فیزیکی شبکه با تمرکز بر کاهش هدررفت، پیاده‌سازی سیستم مانیتورینگ هوشمند و ترویج فرهنگ مصرف مسئولانه با مشارکت جامعه. در فاز اول، ضمن شناسایی نقاط هدررفت، لوله‌های فرسوده و پرخطر جایگزین می‌شوند. فاز دوم، شامل نصب کنتورهای هوشمند و سنسورهای فشار در نقاط کلیدی شبکه برای پایش لحظه‌ای و شناسایی سریع نشتی‌هاست. فاز سوم، به اجرای برنامه‌های آموزشی و تشویقی برای تغییر الگوهای مصرف و ترویج استفاده از فناوری‌های کاهنده مصرف آب در خانوارها می‌پردازد.
* نصب شیرآلات کاهنده مصرف آب: ارائه آموزش و تشویق خانوارها به نصب شیرآلات و سردوش‌های کاهنده مصرف آب در سرویس‌های بهداشتی و آشپزخانه.
* فلاش‌تانک‌های دوگانه: ترویج استفاده از فلاش‌تانک‌های با قابلیت تنظیم حجم آب برای توالت‌ها.
* کنتورهای هوشمند خانگی: نصب کنتورهای هوشمند با قابلیت نمایش لحظه‌ای مصرف و ارسال هشدار در صورت افزایش غیرعادی مصرف
* سیستم‌های بازیافت آب خاکستری خانگی: آموزش و ترویج راه‌اندازی سیستم‌های ساده و کم‌هزینه برای جمع‌آوری و استفاده مجدد از آب خاکستری (آب حاصل از روشویی و حمام) برای مصارف غیرشرب مانند آبیاری باغچه‌ها و شستشوی حیاط در منازلی که امکان‌پذیر است.
پیش‌بینی میشود با اجرای کامل این طرح، حداقل ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش هدررفت فیزیکی آب در شبکه توزیع و ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش مصرف سرانه آب شرب خانگی در روستای علی‌آباد پیشکوه محقق شود. این کاهش، به دلیل شناسایی و رفع نشتی‌ها، مدیریت بهتر فشار شبکه و افزایش آگاهی و تغییر رفتار مصرف‌کنندگان خواهد بود
این طرح با تمرکز بر حذف هدررفت‌های پنهان و غیرمفید (نشتی‌ها) و اصلاح الگوهای مصرف غیربهینه، بدون کاهش مطلوبیت و کیفیت زندگی برای مصرف‌کننده، منجر به صرفه‌جویی میشود. استفاده از شیرآلات کاهنده مصرف با حفظ فشار مناسب، و بازیافت آب خاکستری برای مصارف غیرشرب، نمونه‌هایی از این رویکرد هستند که به حفظ کیفیت خدمات آب و همزمان کاهش مصرف کمک می‌کنند.
مدل سه‌بخشی این طرح (بهینه‌سازی فیزیکی، مانیتورینگ هوشمند، مشارکت اجتماعی) با توجه به انعطاف‌پذیری و قابلیت مقیاس‌پذیری آن، می‌تواند به عنوان یک الگوی موفق برای سایر روستاها و مناطق با چالش‌های مشابه در مدیریت آب شرب به کار گرفته شود.
کاهش مصرف آب شرب به صورت مستقیم منجر به کاهش مبلغ قبض آب بها برای خانوارها میشود. همچنین، با پایداری منابع آبی و کاهش نیاز به حفر چاههای جدید یا خرید آب، هزینه‌های عمومی دهیاری و در نهایت، هزینه‌های غیرمستقیم برای ساکنان روستا کاهش می‌یابد.
* سیستم مانیتورینگ آنلاین شبکه: استفاده از سنسورهای فشار و کنتورهای هوشمند با قابلیت ارسال داده‌ها به یک پلتفرم مرکزی برای شناسایی لحظه‌ای نوسانات فشار، نشتی‌ها و تخمین هدررفت واقعی آب در شبکه
* اپلیکیشن موبایل برای آگاهی‌بخشی: توسعه یک اپلیکیشن ساده موبایل برای دهیاری جهت اطلاع‌رسانی به مشترکین درباره مصرف آب خود، ارائه نکات آموزشی و دریافت گزارشات مردمی درباره نشتی‌ها یا مشکلات شبکه.
* مدل‌سازی هیدرولیکی شبکه: استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی برای مدل‌سازی شبکه آب شرب روستا و شبیه‌سازی سناریوهای مختلف برای بهینه‌سازی فشار و جریان آب.
این طرح با کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی، به پایداری اکوسیستم آبی منطقه کمک میکند. بازیافت آب خاکستری، فشار بر سیستم فاضلاب و نیاز به تصفیه آب را کاهش داده و به کاهش آلودگی محیط زیست کمک میکند. همچنین، افزایش بهرهوری آب به معنای کاهش مصرف انرژی مربوط به پمپاژ و تصفیه آب است که به نوبه خود، انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش میدهد.
۸۹۵۳۰۸۲۰۸۳
۱۶۵
کشاورزی
: تغییر الگوی آبیاری سنتی غرق‌آبی به روشهای نوین تحت فشار و ترویج کشاورزی کم‌آب‌بر با مشارکت کشاورزان
کشاورزی روستای علی‌آباد پیشکوه عمدتاً بر پایه آبیاری سنتی غرق‌آبی است که با استفاده از قنات و جوی‌های سیمانی انجام میشود. درختان پرآب‌خواه مانند سیاه بار، گردو و بادام بخش عمده محصولات کشاورزی را تشکیل می‌دهند. سیستم مدار آبیاری ۸ شبانه‌روزی و عبور هرروزه آب از مسیرهای طولانی، منجر به اتلاف قابل توجه آب از طریق تبخیر، نشت و رواناب سطحی میشود. این وضعیت، پایداری کشاورزی روستا را در بلندمدت با چالش مواجه میکند.
این طرح با هدف افزایش بهرهوری آب در بخش کشاورزی و تضمین پایداری منابع آبی روستا، شامل سه رویکرد موازی است: تبدیل تدریجی سیستم آبیاری غرق‌آبی به آبیاری تحت فشار (قطره‌ای یا میکرو)، ترویج کشت محصولات کم‌آب‌بر و افزایش آگاهی و توانمندی کشاورزان در زمینه مدیریت بهینه آب. در فاز اول، مطالعات امکان‌سنجی برای نقاط مستعد اجرای آبیاری تحت فشار انجام میشود. در فاز دوم، با استفاده از تسهیلات و حمایتهای دولتی، سیستم‌های آبیاری نوین به صورت پایلوت در باغ‌های منتخب اجرا میگردد. در فاز سوم، برنامه‌های آموزشی و ترویجی برای تغییر الگوی کشت و آشنایی کشاورزان با روشهای نوین آبیاری برگزار میشود.
این طرح با جایگزینی روشهای سنتی آبیاری غرق‌آبی (با راندمان حدود ۳۰-۴۰ درصد) با سیستم‌های آبیاری تحت فشار (قطره‌ای و میکرو) با راندمان بیش از ۸۰-۹۰ درصد، به طور چشمگیری بهرهوری آب را افزایش میدهد. آب به صورت مستقیم و در حجم مورد نیاز به ریشه گیاه می‌رسد که باعث کاهش حداقل ۳۰ تا ۵۰ درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی روستا میشود. این صرفه‌جویی نه تنها به حفظ منابع آبی کمک میکند، بلکه به کشاورزان امکان میدهد تا با همان حجم آب، مساحت بیشتری را زیر کشت ببرند یا منابع خود را برای توسعه آتی ذخیره کنند.
آبیاری دقیق و یکنواخت با روشهای تحت فشار، دسترسی گیاه به آب و مواد غذایی را بهینه میکند که منجر به افزایش عملکرد کمی (مقدار محصول) و بهبود کیفیت محصول میشود. به عنوان مثال، در باغات گردو و بادام، آبیاری بهینه می‌تواند باعث درشت‌تر شدن میوه، مغز پرتر و کاهش ضایعات شود. این بهبود کیفیت و کمیت، در نهایت به افزایش ارزش افزوده محصولات کشاورزی و درآمد بالاتر برای کشاورزان منجر میگردد، زیرا محصول با کیفیت‌تر می‌تواند با قیمت بهتری در بازار عرضه شود.
شرایط و کیفیت اجرای طرح:
اجرای طرح نیازمند مطالعات دقیق خاکشناسی، توپوگرافی و نیاز آبی گیاهان است. انتخاب سیستم آبیاری مناسب (قطره‌ای سطحی یا زیرسطحی) بر اساس نوع محصول و شرایط زمین صورت میگیرد. استفاده از تجهیزات استاندارد و با کیفیت و همچنین نظارت فنی مستمر توسط کارشناسان جهاد کشاورزی و شرکت‌های مجری، تضمین‌کننده کیفیت و پایداری سیستم‌های جدید خواهد بود. آموزش کشاورزان در زمینه نگهداری و بهره‌برداری صحیح از سیستم‌های نوین نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
این طرح در فاز اولیه به صورت پایلوت در بخشی از اراضی کشاورزی روستا و با هدف پوشش حداقل ۲۰ تا ۳۰ هکتار از باغات و اراضی مستعد آغاز خواهد شد. با کسب تجربه و مشاهده نتایج موفق، این طرح قابلیت توسعه و تعمیم به کل ۲۵۰ هکتار اراضی کشاورزی روستای علی‌آباد پیشکوه را دارد. این رویکرد گام‌به‌گام، امکان مدیریت بهتر منابع و تسهیلات و رفع چالش‌ها در مقیاس کوچک را فراهم میکند.
* سیستم‌های هوشمند آبیاری: استفاده از کنترل‌کننده‌های هوشمند آبیاری که بر پایه داده‌های سنسورهای رطوبت خاک و ایستگاه‌های هواشناسی کوچک عمل می‌کنند. این سیستم‌ها زمان و میزان دقیق آبیاری را بر اساس نیاز واقعی گیاه و شرایط اقلیمی تعیین می‌کنند.
* پایش از راه دور و تصمیم‌گیری هوشمند: امکان اتصال سیستم‌های آبیاری به پلتفرم‌های ابری برای پایش از راه دور، دریافت هشدارها و تحلیل داده‌ها جهت بهینه‌سازی مداوم آبیاری.
* استفاده از پهپادها برای ارزیابی سلامت گیاهان: به کارگیری پهپادهای مجهز به دوربین‌های چندطیفی برای شناسایی زودهنگام تنش‌های آبی و بیماری‌ها در باغات بزرگ و اعمال آبیاری و مدیریت دقیق‌تر.
مدل توسعه یافته در روستای علی‌آباد پیشکوه، با توجه به رویکرد مشارکتی، استفاده از فناوری‌های نوین و تمرکز بر آموزش، می‌تواند به عنوان یک الگوی موفق و قابل تعمیم برای سایر روستاها و مناطق کشاورزی کشور که با چالش کم‌آبی و نیاز به ارتقای بهرهوری آب مواجه هستند، عمل کند. تجربه این روستا در جلب مشارکت کشاورزان و نشان دادن مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی طرح، می‌تواند الهام‌بخش سایر دهیاری‌ها و کشاورزان باشد.
در اجرای این طرح، حفظ الگوی کشت غالب منطقه (باغ‌های گردو، بادام و سیاه بار) در اولویت است. هدف اصلی بهینه‌سازی آبیاری همین محصولات موجود است. با این حال، به صورت موازی، برنامه‌های ترویجی برای معرفی و تشویق کشت ارقام جدید محصولات پربازده‌تر یا کم‌آب‌برتر که با اقلیم منطقه سازگارند، نیز پیگیری خواهد شد تا در بلندمدت، تنوع و پایداری کشاورزی افزایش یابد.
تمامی مراحل اجرای طرح، از مطالعات اولیه تا نصب و بهره‌برداری، مطابق با قوانین و مقررات جاری وزارت نیرو و جهاد کشاورزی خواهد بود. کسب مجوزهای لازم از سازمان‌های ذیربط (مانند مجوز حفر چاه در صورت نیاز، مجوز تغییر کاربری آبیاری) و رعایت کامل مفاد پروانههای بهره‌برداری موجود از منابع آب، از اصول اساسی این طرح است. این پایبندی به قوانین، تضمین‌کننده قانونی بودن و پایداری طرح در آینده است.
۵۵۴۷۴۶۱۱۳۴
۱۶۶
کشاورزی
بهره گیری از رویکرد های تعاملی ومشارکتی برای پایداری منابع آب تجربه خراسان رضوی
همان گونه که مستحضرید مسئله آب در استان خراسان رضوی از مهم ترین مسائل حیاتی و خطرناک ترین تهدیدها و چالش های پیشرو است.استان خراسان رضوی با وسعت بیش از ۱۱۶٬۰۰۰ کیلومتر مربع (حدود ۷٪ مساحت کشور) و جمعیتی بالغ بر ۸٪ جمعیت ایران، در شمال شرق کشور واقع شده است. ۷۴٪ مساحت استان اقلیم خشک و ۲۶٪ نیمه‌خشک دارد. از مجموع ۳۷ دشت استان، ۳۴ دشت د ممنوعه یا ممنوعه بحرانی اعلام شده‌اند.بررسی داده‌های بارندگی استان طی ۳۰ سال گذشته نشان میدهد که روند بارش‌ها به طور معناداری کاهش یافته است. میانگین بارش سالانه استان در دوره‌های مختلف، روندی نزولی داشته و این کاهش بارش، تغذیه آبخوان‌ها را با مشکل جدی مواجه کرده است. بیش از ۸۵٪ آب استان در بخش کشاورزی مصرف می‌شودو عمده برداشت از چاهها صورت میگیرد.برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، منجر به کاهش شدید حجم مخازن آب و افت سطح آب زیرزمینی شده است.
متوسط کسری مخزن ۱۰۲۸ میلیون مترمکعب استان،کاهش حجم مخازن ،کاهش آبدهی چاه ها و قنوات و در مواردی خشک شدن آنها، افزایش هزینه پمپاژ، افت سطح آب زیرزمینی ، نشست زمین و پیامدهای ناگوار آن،افزایش شوری وتغییرکیفیت آب در مخازن زیرزمینی ،تخریب بافت خاک،کاهش راندمان کشاورزی و از بین رفتن محصولات در برخی دشت ها.استان خراسان رضوی استان خشک وکم آب است که در سال های اخیر کاهش شدید بارندگی در این استان حاکم است.مدیریت دولتی منابع آب طی دهه‌های گذشته نتوانست بحران را کنترل کند. مهمترین چالش‌ها عبارت بودند از:
• برداشت اضافه از چاههای مجاز
• حفر و بهره‌برداری از چاههای غیرمجاز
• تغییر و انتقال غیرمجاز آب
• عدم تجهیز چاهها به کنتورهای هوشمند
• استفاده از روشهای آبیاری سنتی و کشت محصولات پرآب‌بر
• نبود اعتماد بین کشاورزان و دستگاههای دولتی
تغییر رویکرد: از مدیریت دولتی به مدیریت مشارکتی
در پی استمرار بحران آب و ناکارآمدی مدیریت متمرکز دولتی،این شرکت براین باور رسید که حضور موثر تشکل های کشاورزی در مدیریت منابع آب و سپردن تصدی گری ها به آن ها، رضایت و اعتماد مردم و امنیت عمومی را تقویت می کند وجز با هم فکری وهمراهی بهره برداران مدیریت مصرف آب امکان پذیر نمی باشد. اواخر سال ۱۳۹۶ شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با تدوین و اجرای تفاهم‌نامه‌های مدیریت مشارکتی، رویکرد جدیدی را آغاز کرد. این تفاهم‌نامه‌ها با تشکلهای کشاورزی در دشتهای مختلف استان منعقد شد تا کشاورزان در تصمیم‌گیری، اجرا و بهره‌برداری منابع آب نقش فعال داشته باشند.اولین توافق نامه مدیریت مشارکتی در اواخر سال۹۶ در دشت مشهد ونریمانی منعقد گردید. این استان در عرصه مدیریت مشارکتی در کشور پیشرو بوده و تا کنون ۳۵ توافق نامه مدیریت مشارکتی در دشت ها و شهرستان های استان بدون هیچ گونه پرداخت هزینه و بار مالی برای شرکت منعقد گردیده است. بدین ترتیب کل دشت های استان دارای توافق نامه مدیریت مشارکتی گردیده اند که با وجودپر ومسلوب المنفعه شدن تعداد بیش از ۱۲۵۴۸ حلقه چاه غیرمجاز ، صرفه جویی حجم ۵۹۰ میلیون متر مکعب از اضافه برداشت چاه های مجاز طی دو سال ازطریق نصب کنتور هوشمند و قطع برق مکرر چاه های کشاورزی که در فصول کمبود برق صورت پذیرفته، هیچ گونه اعتراض خاصی در سطح استان علیه این اقدامات انجام نشده و منجر به کاهش سه برابری شکایات مردمی وکاهش حضور اربا برجوع در امورها وادارات آب شهرستان ها گردید.از همه مهمتر علیرغم کاهش شدید بارندگی در سال های اخیر در سطح استان (طی بررسی های کارشناسی صورت گرفته) روند افت سطح منابع آب زیرزمینی کاهش یافته و باعث کاهش ضریب زاویه هیدروگراف ها در دشت های استان و تغییر جهت شیب هیدروگراف در برخی از دشت های استان گردیده است.
همچنین با تعامل خوبی که بین این شرکت، سازمان جهاد کشاورزی وتشکل های کشاورزی صورت پذیرفته افزایش بهره وری از آب و خاک و تولید و درآمد زایی بیشتر با آب کمتر، کاهش مصرف آب در کشاورزی به تولید فرآورده های کشاورزی و اقتصاد و معیشت کشاورزان عزیزمان آسیب نزده است. شرکت های محترم آب و فاضلاب مشهد و استان نیز در راستای افزایش بهره وری و مصرف بهینه آب شرب و بهداشت کلانشهر مقدس مشهد و شهرها و روستاهای استان گام های موثر و بزرگی برداشته اند.
همانگونه که پیشتر گفته شد برای حل چالش های مذکور مدیریت مشارکتی با تشکل های کشاورزی در استان آغاز گردید .موضوع توافق نامه عبارت است از مشارکت و هم افزایی در راستای تصمیم سازی و تصمیم گیری در تعادل بخشی و پایداری منابع آب زیرزمینی که اهداف اصلی آن به شرح ذیل است:
به تعادل رساندن منابع و مصارف آب و جلوگیری از افت سطح آب زیرزمینی
کاهش تصدی گری دولت و واگذاری امور رسیدگی اولیه درخواست های متقاضیان به تشکلها
تسهیل در انجام امور اداری رسیدگی به درخواست های بهره برداران مجاز
همکاری با تشکل های مردمی
توسعه فضای هم اندیشی و همکاری در جهت الگوی مناسب کشت و بهره برداری
استفاده بهینه از ظرفیت تشکل های مردمی در جلوگیری از تخلفات و برداشت های غیرمجاز آب
استفاده بهینه از منابع آب زیرزمینی و افزایش بهره وری آب
یکپارچه سازی اراضی کشاورزی، استفاده از روش های نوین آبیاری و استفاده از الگوی کشت مناسب منطقه سازگار با شرایط کم آبی
از سال ۹۶ تاکنون در راستای توافق نامه با تشکل های کشاورزی بیش از۲۳۹ جلسه با تعداد۱۱۳۴ مصوبه جهت تعادل بخشی دشتهای محدوده توافق نامه برگزار گردید، تصمیمات
کلیدی گرفته و برنامه زمانی جهت انجام آن تهیه گردید.که اهم دستاوردهای آن به شرح ذیل می باشد:
۱- جلوگیری از برداشت ۵۹۰ میلیون متر مکعب از چاه های مجاز دارای اضافه برداشت
۲- توزیع اخطاریه مشترک برای چاه های کشاورزی مجاز دارای اضافه برداشت
۳- همکاری در خاموشی چاه به منظور تأمین برق
۴- همکاری در راه اندازی بازار آب
۵- همکاری در خرید و نصب کنتورهای هوشمند با هزینه بهره برداران وترویج فرهنگ استفاده و نگهداری از کنتورهای حجمی هوشمند
۶- همکاری در انسداد چاه های غیرمجاز
۷- کاهش حضور ارباب رجوع در شرکت و امورها و ادارات منابع آب از طریق دادن سطح دسترسی جهت ثبت درخواست ها
۸- کاهش حضور ارباب رجوع در شرکت و امورها و ادارات آب شهرستان ها از طرق تحویل دستگاه کارتخوان شارژ
۹- همکاری در ارایه پیشنهاد پروژه های آبی
۱۰- رفع تخلفات آبی بین کشاورزان و دستگاه های اجرایی توسط تشکل ها
۱۱- ارائه پیشنهاد در خصوص نقشه کاداستر برای اراضی سطح زیر کشت چاه ها
۱۲- فرهنگ سازی برای تجمیع و یکپارچه سازی اراضی
۱۳- همکاری در اخذ خسارت ناشی از اضافه برداشت چاه های مجاز
۱۴- اندازه گیری سطح آب چاه های پیزومتری با حضور اعضاء محترم تشکل ها
۱۵- ارسال لیست دستگاههای حفاری مستقر در دشت ها
۱۶- تشکیل کارگروه های اختصاصی
۱۷- تأمین آب برخی از صنایع
۱۸- پیگیری تمدید پروانه های بهره برداری و ارسال پیامک توسط تشکل ها به متقاضیان دو هفته مانده به اتمام تاریخ پروانه بهره برداری
۱۹- برگزاری جلسات آگاهی بخشی با میزبانی تشکل های کشاورزی
۲۰- اطلاع رسانی از طریق پیامک و گروه های اطلاع رسانی توسط تشکل ها وهمچنین نصب بنراطلاع رسانی به بهره برداران چاه های کشاورزی در دفاتر تشکل های کشاورزی
۲۱- برگزاری جلسه با حضور مدیران عامل شرکت های آب منطقه ای ، توزیع برق و جهاد کشاورزی در خصوص رفع مشکل برق چاه های کشاورزی
۲۲- رسیدگی به درخواست بهره برداران در کمیسیون رسیدگی به صدور پروانه های بهره برداری ظرف مدت یک روز
۲۳- تعیین کارشناس بخش خصوصی جهت تسریع در رسیدگی به درخواست بهره برداران
۲۴- برگزاری دوره آموزشی به منظور تسریع در روند ثبت درخواست های وارده بهره برداران وتکمیل پرونده چاه ها برای کاربران تشکل ها با حضور کارشناس حقوقی شرکت
۲۵- برگزاری جلسات امکان سنجی احداث پنل خورشیدی واستفاده از انرژی سبز در چاه های کشاورزی
۲۶- بارگزاری اطلاعات منابع آب در سایت شرکت اعم از وضعیت منابع آب ،لیست شرکت ها ودستگاه های حفاری،
وضعیت سدهای استان بازار آب و…
۲۷- نظرسنجی ۳۶۰ درجه از بهره بردارن نسبت به ارائه خدمات شرکت وتشکل های کشاورزی و از تشکل ها نسبت به شرکت
با همکاری سازمان جهاد کشاورزی استان وتشکل های کشاورزی علیرغم کاهش برداشت آب وسطح زیرکشت افزایش تولید وبهر ه وری اقتصادی صورت پذیرفته است
کاهش ۴۲۴ میلیون متر مکعب اضافه برداشت از چاه های مجاز کشاورزی طی دوسال از طریق نصب کنتور ومدیریت شارژ(به عنوان ناظر طرح دانشگاه فردوسی بررسی وتاییده صادر گردید)
افزایش راندمان آبیاری با ترویج روش های نوین
کاهش انرژی مصرفی علیرغم افزایش عمق وقدرت وتعداد چاه ها
با همکاری سازمان جهاد کشاورزی استان وتشکل های کشاورزی علیرغم کاهش برداشت آب وسطح زیرکشت افزایش تولید وبهر ه وری اقتصادی صورت پذیرفته است
ارتقا کیفی تولید به واسطه یکپارچه سازی اراضی وزمینه سازی برای کشاورزی قراردادی وتوسعه کشاورزی پایدار
استان خراسان رضوی در دو دهه اخیر جزء استان های پیشگام در عرصه مدیریت مشارکتی آب های زیر زمینی بوده است . وبه اقتضای زمان رویکردهای مختلفی را در این زمینه تجربه نموده که هریک از رویکردها در دوره زمانی مشخص بیشترین تمرکز را به خود اختصاص داده اند اما بعد از گذشت مدتی و شفاف تر شدن خروجیها و عوارض و اثرات مربوطه یا طرح رویکردی جدید، به حاشیه رفته و کم رنگ شده است .
در بازه هایی، رویکردها بصورت همزمان در حال اجرا بوده اند و تداخلات مدیریتی آن ها را تحت تاثیر قرارداده است ..که اقدامات صورت گرفته عبارتند از:
• اقدامات جسته وگریخته (فاقد ساختار و توالی منسجم)
• ایجاد یا تقویت تشکل های مرکزی آببران آب های زیرزمینی
• توانمندسازی جوامع محلی
• فراتسهیگری و مدیریت مشارکتی جامع و پایدار منابع آب زیرزمینی
•
در سال۹۵ مسیر طی شده گذشته مورد بررسی وارزیابی قرار گرفت ودر نهایت پس تعیین نقاط قوت وضعف درس اموخته های مسیر گذشته به شرح ذیل مشخص گردید:
ضرورت وجود برنامه میان مدت وبلند مدت
ضرورت مستندسازی فعالیت ها واقدامات
اعتماد به مشاورین بخش خصوصی
توسعه وتعمیم تجربه های مثبت به سایر مناطق
ناموفق بودن اقدامات از بالا به پایین و تقلیدی
پیش بینی راه کارها و جایگزینهایی برای شرایط تغییر سیاست های طرف دولتی
تعریف مفهوم خودگردانی مالی
تعیین تکلیف و شفاف نمودن وضعیت کنونی تشکلهای آب بران
ایجاد بستری مطالعه شده و کنترل شده
گره نزدن رویکردهای مشارکتی به افراد و شرکت ها
اعتقاد به مشاورین جوان و خلاق فعال در کشور
عدم انتظار معجزه در تعریف اقدامات و راهبردها
واین امر منجر به عقد توافقنامه با تشکل مالکان چاهها در اواخر سال ۹۶ گردید .شرط اصلی ورود به مدیریت مشارکتی تغییر رویکرد افراد وسازمان ها از تقابل به تعامل همراه با صداقت می باشد.
موضوع توافق نامه عبارت است از مشارکت و هم افزایی در راستای تصمیم سازی و تصمیم گیری در تعادل بخشی و پایداری منابع آب زیرزمینی که از طریق راهبردهای زیر دنبال خواهد شد:
۱ -به تعادل رساندن منابع و مصارف آب، جلوگیری از افت سطح آب زیرزمینی و جبران تراز منفی آبخوان
۲- کاهش تصدی گری دولت و واگذاری امور رسیدگی اولیه به درخواست‌های بهره برداران مجاز منابع آب زیرزمینی به تشکل
۳- استفاده بهینه از منابع آب زیرزمینی و افزایش بهرهوری آب
۴-تسهیل در انجام امور اداری رسیدگی به درخواست های بهره برداران مجاز منابع آب زیرزمینی در منطقه (صاحبان چاه های عمیق و نیمه عمیق مجاز، قنوات، چشمه ها و ….)
۵-همکاری با تشکل های مردمی
۶- توسعه فضای هم اندیشی و همکاری در جهت الگوی مناسب کشت و بهره برداری بهینه از منابع آب
۷- استفاده از ظرفیت تشکل های مردمی در جلوگیری از تخلفات و برداشت های غیرمجاز از منابع آب
شرح همکاری و تعهدات طرفین توافق نامه به قرار زیر می باشد:
تعهدات شرکت
۱- به رسمیت شناختن ماهیت حقوقی تشکل به عنوان نماینده بهره برداران مجاز منابع آب زیرزمینی براساس مجوزهای صادره از سوی مراجع قانونی، و معرفی آن به کلیه مراکز اجرایی تحت امر و سایر مراجع ذیربط
۲- حمایت از حقوق و اقدامات قانونی تشکل در چارچوب این توافق نامه در مراکز اجرایی و تصمیم گیری
۳- وصول و بررسی تصمیمات اتخاذ شده و پیشنهادات تشکل (در محدوده توافق نامه حاضر)
۴- واگذاری خدمات مربوطه به دریافت و تکمیل مدارک پرونده و بررسی اولیه درخواست های بهره برداری از منابع آب زیرزمینی در منطقه و پیگیری مراحل بعدی به تشکل
تبصره- تقاضاهای بهره برداران و اشخاص در محدوده این توافق نامه، پس از تشکیل پرونده و رسیدگی اولیه توسط تشکل، توسط شرکت برابر قوانین و مقررات مربوطه مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت.
۵- ایجاد هماهنگی بین تشکل و سایر نهادهای صنفی موجود در منطقه (از جمله انجمن صنفی حفاران استان، مهندسین ناظر و …) به منظور همکاری تشکل در محدوده مفاد این توافق نامه
۶- تنظیم برنامه عملیاتی و اطلاع رسانی درخصوص پر و مسلوب المنفعه نمودن چاه های غیرمجاز، جلوگیری از اضافه برداشت چاه های مجاز و نصب کنتورهای حجمی هوشمند بر روی چاه های مجاز طبق برنامه مدون و اقدامات اجرایی بعدی با حمایت و همراهی تشکل (با تأکید بر مدیریت تبعات و ملاحظات اجتماعی)
۷- معرفی و حضور نماینده تشکل در کمیسیون رسیدگی به صدور پروانههای محدوده مطالعاتی یا دشت مورد نظر (بدون حق رأی)
۸- استفاده از ظرفیت و توان تشکل بمنظور تعیین نوع و نحوه محاسبه جبران خسارت در چارچوب قوانین و مقررات مربوطه و هزینه نمودن اعتبارات حاصل از اخذ جرایم مربوط به خسارت وارده به آبخوان محدوده مطالعاتی یا دشت مورد نظر در عملیات مربوط به تعادل بخشی آب زیرزمینی همان محدوده یا دشت
۹- ارائه اطلاعات و آمار مربوط به چاه ها، پیزومترها و بیلان دشت مورد نظر به صورت ماهانه و فصلی و سالانه و دستگاههای حفاری مستقر در منطقه به تشکل (حضور نماینده تشکل در انجام اقدامات و مراحل مذکور بلامانع است)
تبصره- درصورتیکه تشکل با داشتن شرایط قانونی شرکت در مناقصه متقاضی عملیات اجرایی اندازه گیری ماهانه فصلی و دایمی منابع سطحی و زیرزمینی باشد شرکت در شرایط برابر اولویت واگذاری را به تشکل می دهد.
۱۰- دعوت از نماینده تشکل و کسب نظر مشورتی تشکل در شورای حفاظت منابع آب
۱۱- پیگیری، تسهیل و همیاری در راستای اقدامات و برنامه های آموزشی و ترویجی تشکل
۱۲-درصورت ارایه هرگونه خدمات توسط تشکل در زمینه حفاظت، نظارت و بهره برداری از منابع آب زیرزمینی از جمله بازدید پیزومترها، اطلاع رسانی، آموزش و فرهنگ سازی، همچنین نگهداری از خطوط انتقال و توزیع آب و ایستگاه های پمپاژ و توزیع آب در اراضی، شرکت می تواند با رعایت قوانین و مقررات مربوطه از خدمات مذکور استفاده نماید.
تبصره- در مورد هرگونه واسپاری یا بکارگیری خدمات از تشکل در حوزه امور تصدیگری خارج از تعهدات مندرج در این توافق نامه و بعد از احراز صلاحیت قانونی و فنی تشکل و شرکت های وابسته به آن، در شرایط برابر در چارچوب قوانین، تشکل و شرکت های وابسته به آن واجد اولویت خواهد بود.
تعهدات تشکل
۱- تشکل تأیید می نماید که دارای توان و تشکیلات لازم برای عضوگیری و جلب حضور اکثریت مالکین مجاز منابع آبی براساس لیست اعلامی توسط شرکت در منطقه بوده و شرط عضویت حداقل نیمی از صاحبان چاه های مجاز کشاورزی یا قائم مقام یا نماینده قانونی آنها در دشت مورد نظر را که یکی از شروط امضای این توافق نامه است، همواره در طول مدت اجرای این توافق نامه حفظ خواهد نمود. بدیهی است درصورت عدم حفظ این شرط از سوی تشکل، شرکت می تواند پس از مهلت شش ماهه یک طرفه نسبت به فسخ توافق نامه اقدام نماید.
تبصره- تشکل موظف است لیست اعضای تشکل را در مهرماه هر سال به شرکت آب منطقه ای ارائه نماید. در این خصوص حمایتهای موضوع بند ۴-۱-۴ از طرف شرکت به منظور تشویق و ترغیب کشاورزان به عضویت در تشکل به عمل می آید.
۲- همکاری با گروه های گشت و بازرسی در جهت شناسایی چاهها و سایر بهره برداری های غیرمجاز منطقه و معرفی به اداره امور منابع آب شهرستان مشهد جهت پیگیری و اقدام قانونی و همچنین طرح دعوی علیه متخلفین (بهره برداران غیرمجاز) در مراجع قضایی شهرستان درصورت نیاز و همچنین وجود شرایط قانونی
۳- همکاری با گروه های گشت و بازرسی در شناسایی فعالیت های غیرمجاز در رابطه با منابع آب منطقه (اعم از فعالیت و تردد دستگاه های حفاری غیرمجاز، هرگونه حفر چاه، کف شکنی، جابجایی، لایروبی و تغییر محل چاههای بدون مجوز و پروانه، بغل بری، نوکنی و هرگونه عملیات غیرمجاز بر روی قنوات و چشمه ها و … ) در راستای تأمین امنیت سرمایه گذاری بهره برداران قانونی منابع آب.
۴- دریافت و تکمیل مدارک و بررسی اولیه درخواست های بهره برداری از منابع آب زیرزمینی در منطقه (طبق بند ۴-۱-۴) برابر مقررات و قوانین مربوطه و در اجرای پروژه های طرح احیاء و تعادل بخشی آبهای زیرزمینی
۵- همکاری و مساعدت در شناسایی:
– تغییر غیرمجاز نوع مصرف آب چاه ها و سایر منابع آب غیرکشاورزی به کشاورزی
– نصب منصوبات غیرمجاز بر روی چاه ها و سایر منابع آب
– چاه های مجاز دارای اضافه برداشت
– چاه های مجاز دارای تخلف انتقال آب به اراضی غیرموضوع پروانه و آب فروشی
– دستگاه های حفاری متخلف ( فاقد یا دارای پروانه صلاحیت حفاری)
– منابع آب متروکه
– منابع آب آلاینده از جمله چاه های صنعتی، خدماتی و … که ایجاد آلایندگی می نمایند.
۶- همکاری در زمینه پر و مسلوب المنفعه نمودن چاه های غیرمجاز و جلوگیری از اضافه برداشت چاه های مجاز و برداشت های غیرمجاز از سایر منابع
۷- اطلاع رسانی به موقع به بهره برداران مجاز منابع آب زیرزمینی، بسترسازی و مهیا نمودن زمینه برای نصب کنتور و دستگاههای اندازهگیری برای کنترل میزان برداشت، حفاظت از آنها توسط بهره برداران و جلوگیری از خرابی یا دست کاری وسایل اندازه گیری آب و ایجاد زمینه های آموزشی، ترویجی درخصوص مصرف بهینه آب کشاورزی
۸- ترغیب و معرفی اعضای تشکل به شرکت جهت واریز بدهی های خود به حساب شرکت
۹- ایجاد زمینه برای استفاده بهینه و کارآ از منابع آب
۱۰- فرهنگ سازی برای تجمیع و یکپارچه سازی اراضی و کاشت یکجا برای بهره برداران در جهت مصرف بهینه آب و رعایت میزان برداشت آب
۱۱- فرهنگ سازی برای استفاده از روش آبیاری نوین و ارتقای بهرهوری آب بدون توسعه سطح زیر کشت
۱۲- تلاش برای رفع اختلافات بین کشاورزان عضو در زمینه بهره برداری از منابع آب (با هماهنگی مسئولین ادارات مربوطه)
۱۳- حمایت برای جذب منابع اعتباری
۱۴- همکاری با شرکت های حفاری مورد تأیید شرکت
۱۵- همکاری با شرکت در نظارت و کنترل بر میزان بهره برداری و ساعت کارکرد مجاز منابع آب مطابق با الگوی کشت بهینه معرفی شده از سوی جهاد کشاورزی، همچنین مساعدت و جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از چاه های مجاز شناسنامه دار حفر شده در دشت مورد نظر
۱۶- ترویج فرهنگ استفاده و نگهداری از کنتورهای حجمی هوشمند
در پاسخ به بحران فزاینده منابع آب زیرزمینی در استان خراسان رضوی، که با ۳۴ دشت ممنوعه و بحرانی در صدر مناطق پرتنش کشور قرار دارد، رویکرد سنتی مدیریت دولتی آب به‌تنهایی ناکارآمد تلقی شد. از این‌رو، مدل مدیریت مشارکتی منابع آب با رویکردی همه‌جانبه و آینده‌نگر از سال ۱۳۹۵ در استان طراحی و پیاده‌سازی شد. این الگو مبتنی بر تلفیق اصول گفت‌وگوی ذینفعان، شفافیت تصمیم‌گیری، ارتقای اعتماد اجتماعی، استفاده از تسهیل‌گران میدانی و همراه‌سازی ساختارهای رسمی و محلی بوده و در مسیر اجرا با ابزارهایی نظیر کنتور هوشمند، توافق‌نامه‌های چندجانبه با تشکلهای کشاورزی، و آموزش جوامع محلی همراه بوده است. مدل مزبور به‌تدریج از سطح پروژه‌ای به یک چارچوب حکمرانی مشارکتی پایدار تبدیل شد که حاصل آن ۳۵ توافقنامه اجرایی موفق، ارتقای ظرفیت اجتماعی برای حکمرانی آب، و بهبود ارتباط دولت با بهره‌برداران بوده است وبدین ترکیب کلیه دشت ها وشهرستان های استان بدون هیچ گونه بار مالی برای شرکت تحت توافق نامه مدیریت مشارکتی قرار گرفته اند.علیرغم چالش‌های گسترده ساختاری، مالی و نهادی، این تجربه توانسته است الگویی برای دگرگونی از یک ساختار منفعل دولتی به یک نظام حکمرانی تعاملی مبتنی بر اجماع و اقدام مشترک فراهم آورد.
نصب کنتور هوشمند بروی بیش از ۹۸ درصد از چاه های مجاز کشاورزی وپس از گذشت چندین سال از زمان نصب کنتورها ی آب و برق و بروز مشکلات متعدد ، پروژه بروزرسانی تابلو های مجهز به کنتور هوشمند آب و برق از اواخر سال ۱۳۹۶ با هزینه بهره برداران در سطح استان آغاز گردیدو در حال حاضر با مشارکت بهره برداران بروزرسانی بیش از ۸۶ درصد تابلوهای مورد نظر صورت پذیرفته است. پارامترهای مورد نظر در پروژه بروزرسانی با هدف تسهیل در بهره برداری کنتور های منصوبه و افزایش طول عمر قطعات بکار رفته در تابلو و افزایش کارایی ، عملکرد و ایمنی کنتور و تابلو برنامه ریزی و اجرا شده است .با توجه به بروزرسانی کنتورهای هوشمند آب و برق و به منظور توسعه دسترسی به اطلاعات استخراجی از کنتورهای هوشمند و بهبود بخشیدن آنتن دهی مودم های منصوبه بر روی تابلوها، پروژه بروزرسانی مودم با برگزاری مناقصه از تاریخ ۹۷/۰۹/۰۳ آغاز گردید. وبه منظور ارزیابی صحت عملکرد کنتورهای منصوبه سالانه صحت سنجی کنتورهای فوق در دستور کار شرکت می باشد.
از طریق سیستم مانیتورینگ پایش مصرف کلیه چا ه های مجهز به کنتور بصورت برخط صورت می پذیرد.
اجرای جلسات فنی امکان سنجی برای نصب پنل خورشیدی و استفاده از انرژی خورشیدی و کاهش وابستگی به برق برای چاه های کشاورزی
تجهیز تشکل ها به سامانه ثبت درخواست بهره برداران،کارت خوان شارژ ونرم افزار مدیریت مصرف ونقشه های کاداستر اراضی با هزینه خود تشکل ها
اطلاع رسانی به بره برداران از طریق پنل های پیامکی وگروه های اطلاع رسانی مجازی
طرح های “روستانیوز” و “خاتم (خبرنگار افتخار تشکل های مردمی)” با هدف توسعه منابع خبری در جامعه روستایی و کشاورزی پیاده سازی شد.
انجام آزمایش پمپاژ دقیق با استفاده از چاه های تغییر محل یافته برای تعیین ضریب ذخیره وضریب قابلیت انتقال آبخوان در دشت های استان
همکاری در نصب لوله های ترمی بر روی کلیه چاه های تغییر محل یافته به منظور رصد دقیق وضعیت چاه ها ی استان
ارزیابی مستمر عملکرد تشکل ها وامورهای آب شهرستان ها از طریق نظرسنجی از بهره برداران
در پی استمرار بحران آب در دشت های کشور ،فشار شدید بر منابع آب زیرزمینی، کاهش بارندگی، افزایش برداشت بی‌رویه از چاههای مجاز و غیرمجاز، و در کنار آن کاهش اعتماد عمومی به مدیریت دولتی منابع آب، زنگ خطرآب را سال‌ها پیش به صدا درآورد. در چنین شرایطی، دیگر رویکردهای سنتی بالا به پایین و صرفاً نظارتی، کارساز نبوده ونیاز به تغییر پارادایم به سمت مدیریت مشارکتی – با محوریت جوامع محلی و تشکلهای بهره‌بردار احساس می شود. مشارکت در مدیریت منابع آب، یک انتخاب نیست؛ یک ضرورت است. شرط اول آن، تغییر نگاه مدیران دولتی از فرماندهی به تسهیلگری است. مردم اگر به‌درستی دیده شوند، در تصمیم‌سازی شریک شوند و نتایج مشارکت را لمس کنند، نه‌تنها مسئولیت‌پذیر می‌شوند، بلکه نگهبان منابع خواهند شد. آب را فقط با مردم میتوان مدیریت کرد.لزوم بهره‌گیری از ظرفیت اجتماعی و دانشی کشاورزان،افزایش پیچیدگی فنی و اجتماعی مسأله آب،ناتوانی ساختارهای دولتی در نظارت میدانی و اجرای مقررات، نیاز به تعهد و مسئولیت‌پذیری محلی برای حفاظت از منابع آب،حضور موثر تشکل های کشاورزی به عنوان نمایندگان کشاورزان در مدیریت منابع آب و سپردن تصدی گری ها به آن ها، رضایت و اعتماد مردم و امنیت عمومی را تقویت می کند وجز با هم فکری وهمراهی بهره برداران مدیریت مصرف آب امکان پذیر نمی باشد.با توجه به ساختار مشابه منابع آب کشور ووجود تشکل های کشاورزی فعال در بسیاری از استان ها ونیاز شدید به کاهش برداشتها وافزایش بهره وری پیاده سازی مدیریت مشارکتی در کشور ضروری می باشد.الگوی مدیریت مشارکتی منابع آب زیرزمینی استان خراسان رضوی؛ الگویی که از سال۹۶، با فراز و نشیب‌های فراوان شکل گرفت، رشد کرد و امروز به مرحله‌ای رسیده که می‌تواند به‌عنوان مدلی بومی‌سازی‌شده با توجه به شرایط فرهنگی،اجتماعی ،بومی وهیدرولوژیکی در اختیار دیگر استان‌ها نیز قرار گیرد. در حال حاضر نیز استان های نظیر یزد،بوشهر،اردبیل ،اصفهان خراسان شمالی و البرز بصورت جسته وگریخته با مراجعات حضوری یا دعوت از مسیولان مدیریت مشارکتی خراسان نسبت به استفاده از تجربیات این استان اقدام مینمایند.
علیرغم اینکه متولی رعایت الگوی کشت سازمان جهاد کشاورزی می باشد و در این خصوص دستورالعمل ها وبخش نامه های متعددی صادر گردیده است اما با برگزاری جلسات هم اندیش با تشکل های کشاورزی ،کشاورزان استان نسبت به اصلاح الگوی کشت با توجه به شرایط اقلیمی منطقه وبراساس صرفه اقتصادی ،افزایش بهره وری و…. با رعایت سقف برداشت آب براساس حجم مندرج در پروانه های صادره شرکت اقدام نموده اند.همچنین استفاده از طظرفیت تشکل ها برای اموزش در نحوه مصرف بهینه منابع آب اقدامات لازم صورت پذیرفته است
ضمنا توافق نامه ها فوق واقدامات صورت گرفته براساس رعایت مفاد مجوزها وپروانه های صادره براساس قانون توزیع عادلانه آب،آیین نامه مصرف بهینه آب کشاورزی و قانون برنامه هفتم توسعه در حال پیگیری واجرا بوده وباعث کاهش ۵۰درصدص تخلفات آبی با مشارکت تشکل های کشاورزی وتسهیل در تمدید وبروز رسانی پروانه های بهره برداری گردد. کاهش سه برابری شکایت مردم علیه شرکت و شرکت علیه مردم در مراجع محترم قضایی
۳۶۹۳۴۳۵۶۱۷
۱۶۷
صنعت و خدمات
کاهش مصرف آب، افزایش عیار آهن و تحصیل کنسانتره آهن از باطله نتیجه بازیافت آب و بهره وری در کارخانه فرآوری شرکت سنگ آهن مرکزی بافق
اینجانب با تحصیلات کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی و با ۲۴ سال سابقه کار، در شرکت سنگ آهن مرکزی بافق مشغول بکار بوده که مدت ۱۸ سال تجربه کار خود را در کارخانه فرآوری (تولید کنسانتره آهن) و در واحد اتاق کنترل مرکزی کسب کرده ام و در این مدت کنترل از طریق اتوماسیون صنعتی و رصد فرآیندخط تولید از ابتدای فرآیند خردایش سنگ آهن تا تولید و انبار محصول کنسانتره آهن بوده که حاصل آن تجربه، اشرافیت کامل بر فرآیند تولید و بر تنظیم مصارف خوراک ورودی سنگ و برق و آب در کارخانه فرآوری بوده است. استفاده از این تجربیات و ارائه ایده طرح مذکور از آنجایی رقم خورد که : 1_ شرکت سنگ آهن مرکزی در حال اجرای پروژه افزایش ظرفیت خط فرآوری توسط یکی از شرکت های بزرگ صنعتی در سال ۱۳۹۴ بود که در پایان کار به مشکل کمبود آب در کارخانه فرآوری جهت افزایش خوراک ورودی در خط تولید مواجه می گردد 2_ در تابستان همان سال استان یزد درگیر بی آبی بر اثر قطعی های چند روزه آب انتقالی از اصفهان بود که تبعات آن توقف کارخانه فرآوری در بافق را در پی داشت 3_ در خواست مدیریت شرکت مبنی بر صرفه جویی در مصرف آب کارخانه بدلیل مشکلات موجود و 4_ دغدغه های فکری و ذهنی از بی آبی و خشکی منطقه بافق و … را داشتم
مقدمه:
به منظور پر عیارسازی کانسنگهای پرفسفر معدن چغارت و کم عیارمعدن سه چاهون بافق ، کارخانه فرآوری با ظرفیت تولید سالیانه۳.۲ میلیون تن کنسانتره سنگ آهن احداث و در سال ۱۳۸۴ به بهره برداری رسید.در این کارخانه سنگ آهن پرفسفر و کم عیار با اضافه شدن پروسه آب به سیستم و خردایش در آسیاهای خودشکن و گلوله ای و سپس جدایش با درام های مغناطیسی شدت پایین و شدت بالا ، پرعیارسازی شده و به انبار های کنسانتره و یا کارخانه گندله سازی ارسال می گردد . سیستم تولید در این کارخانه مکانیزه بوده و کلیه مراحل تولید توسط واحدهای اتوماسیون و اتاق کنترل مرکزی ، کنترل و نظارت میگردد .
معرفی :
در سال ۱۳۹۵ با اتمام پروژه افزایش ظرفیت کارخانه فرآوری و مواجه با کمبود آب در کارخانه فرآوری یکی از دیدگاه های پیمانکار پروژه اضافه نمودن یک پمپ بزرگ دیگر آب در پمپ خانه که مستلزم خرید پمپ ، تغییرات گسترده در ابعاد لوله کشی های انتقال آب به کارخانه و افزایش مصرف آب و برق و استهلاک و … بود که طبیعتا مصرف آب را از ۱ متر مکعب بر تن محصول ( ۱۲۵۰۰ مترمکعب آب در روز ) بالاتر می برد و راهکار مناسبی نبود .
اینجانب با ارائه ایده و طرح اولیه جلوگیری از انتقال آب اسلاری ورودی به سیستم فیلتراسیون به بیرون از کارخانه و همچنین بازگردانی درصدی از کنسانتره میکرونی وکیوم (مکش) شده از زیر پارچه فیلتر های کارخانه فرآوری که توسط دو پمپ با دبی انتقال هرکدام ۱۳۵ مترمکعب آب در ساعت را داشت روزنه امیدی روشن گردید تا تحول عظیمی در کارخانه ایجاد شود ولی مشکلاتی را در پیش داشت و آن هم اینکه ما آب را در طبقه چهارم کارخانه نیاز داشتیم و نه طبقه اول که این پمپ ها جوابگو نبود و دیگر اینکه این دو پمپ با افزایش سطح تانک وکیوم خود، روشن و خاموش می گردید و این قطع و وصل آب نیز جوابگوی ما در سیستم نبود.
برای حل این مساله نیز ایده دومی ارائه نمودم مبنی بر ساخت یک تانکر آب کوچک با دو خط لوله خروجی از آن در طبقه اول و انتقال آب خروجی این دو پمپ آب وکیوم به آن تانک و سپس انتقال آب بازیافتی در تانک به ابتدای خط تولید بعد از خروجی آسیای خودشکن در تانک زیر سرند که نیاز خود را به میزان ۲۵۰ متر مکعب آب بر ساعت که از طریق کنترل ولو(شیر) برقی و سطح تانک، از آب پمپ خانه تامین می کرد .
به این ترتیب در حدود ۲۵۰مترمکعب در ساعت از آب ورودی به کارخانه از پمپ خانه کاسته شده بود که پمپ های مستقر در پمپ خانه همان میزان آب ماندگار در کارخانه را در طبقات چهارم و سوم کارخانه به درام مگنت ها تزریق نمودند که باعث افزایش آب ورودی هر کدام درام مگنت ها از حجم ۱۸۰ مترمکعب در ساعت به ۲۲۰ متر مکعب در ساعت گردید که نتیجه آن حاصل جلوگیری از انتقال بیش از ۴۵۰۰ مترمکعب آب در روز به تیکنر و سد باطله و ماندگاری آن در کارخانه گردید که باعث رقیق شدن آب در درام ها و افزایش عیار آهن جذب شده تا ۶۸ در صد و بیشتر و همچنین امکان افزایش قابل توجه خوراک ورودی به کارخانه و افزایش تولید گردید.
در نهایت اینکه اثر بخشی این طرح به کاهش مصرف آب، افزایش عیار آهن و تحصیل کنسانتره آهن از باطله نتیجه بازیافت آب و بهره وری در کارخانه فرآوری شرکت سنگ آهن مرکزی بافق بود.
طرح پیشنهادی اصلاح فرآیند تولید جهت کاهش مصرف آب با ماندگاری آب در کارخانه فرآوری و ایده تطبیق این آب در چرخه کارخانه یک طرح نو آورانه می باشد که با شناخت کامل از تکنولوژی بکار رفته در کارخانه فرآوری و کنترل تمامی فرآیند تولید که از طریق اتوماسیون صنعتی با تمامی تجهیزات برقی و مکانیکی از قبیل آسیاها، نوار نقاله ها ، درام مگنت ها، ولوهای کنترلی برقی (شیر آب) ، پمپ های بزرگ آب و … از یک مرکز کنترل روشن و خاموش و کنترل می گردد حاصل گردیده است. این طرح از تکنولوژی بکاررفته در سیستم فیلتراسیون کارخانه فرآوری که توسط سه وکیوم پمپ فشار معکوس قوی با مکش آب از زیر سه پارچه فیلتر نواری دوّار که هر کدام به طول ۱۰۰ متر را بر عهده دارد (جهت پایین آوردن رطوبت کنسانتره تولیدی از ۵۰درصد به ۹ درصد ) بهره برداری نموده و از خروج آب فیلتراسیون به سیستم تیکنر جلوگیری نموده است.
کارخانه فرآوری از سیستم تیکنر با ظرفیت ۱۵۰۰۰ متر مکعب آب جهت بازگرداندن آب سرریز به کارخانه فراوری بهره می برد که ابن سیستم از طریق دستگاه تزریق فلوکلانت جهت ته نشینی سریع املاح آب (سیلیس، فسفر و کمی آهن) در ته تیکنر و انتقال این مواد با غلظت ۴۵ درصد به سد باطله توسط پمپ های قوی و همچنین انواع پمپ های دیگر جهت برگشت آب سرریز تیکنر به سمت قسمت های مختلف کارخانه استفاده می نماید.در این طرح با در نظرگرفتن ظرفیت تیکنر و حفظ موازنه غلظت و میزان آب ورودی و خروجی تیکنر نسبت به ماندگاری آب در کارخانه با حجم حدود۵۰۰۰ مترمکعب اتفاقی بالاتر از بازچرخانی رقم خورده است.
در این طرح علاوه بر استفاده مجدد از آبی که در بند فوق ذکر شد با بازگرداندن میزان کنسانتره با عیار ۶۷ درصد آهنی که همراه آب به تیکنر و سپس به سدهای باطله فرستاده می شد با بازیابی مجدد آن در حدود ۸۰۰۰ تن کنسانتره در سال به تولید شرکت اضافه گردید.
در این طرح علاوه بر استفاده مجدد از آبی که در بند فوق ذکر شد با بازگرداندن میزان کنسانتره با عیار ۶۷ درصد آهنی که همراه آب به تیکنر و سپس به سدهای باطله فرستاده می شد با بازیابی مجدد آن در حدود ۸۰۰۰ تن کنسانتره در سال به تولید شرکت اضافه گردید.
۹۶۱۵۸۰۴۵۹۳
۱۶۸
شرب و بهداشت
آب یار هوشمند خانگی
نصب دستگاه کوچک سنجش مصرف آب بر شیرهای خانه (حمام، آشپزخانه، دستشویی) و اتصال آن به اپلیکیشنی که مصرف لحظه‌ای، هفتگی و ماهانه آب را نشان دهد.
اپلیکیشن آب یار بهمراه سخت افزار ارزان قیمت
ویژگی خاص: ارسال پیام هشدار به کاربر هنگام مصرف بیش‌ازحد + ارائه پیشنهاد صرفه‌جویی
مزیت: تغییر رفتار مصرف با آگاهی شخصی‌سازی‌شده
هیچ نوع ادوات کاهنده ای در این طرح استفاده نمیشود، متاسفانه در منازل همه ی ایرانیان دستگاههایی نصب هست که میزان مصرف را بصورتی نشان میدهد که فقط خود مامور آب از آن سر در میاورد، در حیاطها و خانه های قدیمی که این دستگاهها در چاله ای قرار دارند و ماماور آب هم با استفاده از چراغ قوه و مصائب سخت قادر به رویت و خواندن میزان مصرف کنتور میباشد.
با استفاده از اپلیکیشن آب یار و استفاده از دستگاه هوشمند افراد روزانه و لحظه ای میزان مصرف آب را میبینند. با توجه به اینکه در سالهای اخیر فرهنگ سازی شده و آگاهی مردم بالا رفته به نظر بنده این اپلیکیشن و همچنین مشاهده ی روزانه و آگاهی از میانگین مصرف در هر ماه و مقایسه با دوره های قبل، در کاهش میزان مصرف موثر می باشد.
مدیریت مصرف توسط افراد به صورت فعال صورت میگیرد و اختیاری می باشد.
امکان اجرا برای کلیه ی افراد وجود دارد
با توجه به مشاهده ی روزانه ی میزان مصرف آب و مقایسه با دوره های قبل، هر خانواده ای تلاش میکند در جهت کاهش هزینه ها، روشهای جدیدی را ابداع کند.
طراحی اپلیکیشن آب یار
کاهش مصرف آب=کاهش فاضلاب
۵۵۳۷۷۵۸۰۸۸
۱۷۶
کشاورزی
ایده: سیستم ذخیره‌سازی و تصفیه آب باران با استفاده از بتن نفوذپذیر هوشمند و میکروارگانیسم‌های فعال
ایجاد شبکه‌ای از سطوح بتنی نفوذپذیر هوشمند در معابر شهری که آب باران را به صورت کنترل شده جذب و به مخازن زیرزمینی هدایت میکند. این بتن‌ها دارای میکروارگانیسم‌های فعال هستند که به تصفیه اولیه آب باران کمک می‌کنند و کیفیت آب ذخیره‌شده را برای مصارف غیرشرب (مثل آبیاری فضای سبز شهری) بهبود می‌بخشند. این سیستم به صورت خودتنظیم با داده‌های آب و هوا عمل میکند و می‌تواند به کاهش روان‌آب‌های سطحی و سیلاب‌های شهری کمک کند.
ایجاد شبکه‌ای از سطوح بتنی نفوذپذیر هوشمند در معابر شهری که آب باران را به صورت کنترل شده جذب و به مخازن زیرزمینی هدایت میکند. این بتن‌ها دارای میکروارگانیسم‌های فعال هستند که به تصفیه اولیه آب باران کمک می‌کنند و کیفیت آب ذخیره‌شده را برای مصارف غیرشرب (مثل آبیاری فضای سبز شهری) بهبود می‌بخشند. این سیستم به صورت خودتنظیم با داده‌های آب و هوا عمل میکند و می‌تواند به کاهش روان‌آب‌های سطحی و سیلاب‌های شهری کمک کند.
استفاده از آبهای نامتعارف و بازیافتی در آبیاری
بهره‌گیری از آبهای خاکستری و پساب‌های تصفیه شده با فناوری‌های نوین تصفیه و فیلتراسیون برای آبیاری محصولات غیرخوراکی و فضای سبز کشاورزی
کاهش فشار بر منابع آب شیرین و بهبود شاخص بهرهوری آب از طریق جایگزینی منابع آب کم‌هزینه و پایدار
استفاده از آب با کیفیت مناسب و تصفیه شده برای آبیاری به منظور جلوگیری از رسوب‌گذاری در سیستم‌های آبیاری و حفظ سلامت خاک
پایش مستمر کیفیت آب و مدیریت آلاینده‌ها برای افزایش جذب مواد مغذی توسط گیاهان و جلوگیری از کاهش عملکرد و کیفیت محصول
پیشگیری از بیماری‌های گیاهی با استفاده از آب عاری از آلودگی‌های میکروبی و شیمیایی
. رعایت مراحل قانونی و اداری
ارائه درخواست اجرای طرح توسط متقاضی به مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان مربوطه و انجام استعلام مالکیت اراضی و منابع آب تحت تصرف
ارائه مدارک شناسایی، پروانه بهره‌برداری یا تخصیص منابع آب معتبر و مدارک مالکیت زمین طبق دستورالعمل‌های اجرایی
ثبت نام و پیگیری درخواست صرفاً از طریق سامانه‌های رسمی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان‌های مرتبط
۲. طراحی فنی و تصویب طرح
انجام مطالعات و طراحی فنی توسط مشاوران متخصص با رعایت استانداردهای فنی و زیست‌محیطی
بررسی و تصویب طرح توسط کمیته فنی سازمان جهاد کشاورزی استان با حضور نمایندگان ذیربط
امکان اعمال تغییرات فنی در طرح پس از موافقت کتبی مدیریت آب و خاک و امور فنی مهندسی استان
۳. اجرای فنی و نظارت مستمر
اجرای پروژه توسط پیمانکاران واجد شرایط و تحت نظارت فنی مدیریت آب و خاک و امور فنی مهندسی جهاد کشاورزی استان
استفاده از تجهیزات و لوازم مجاز و دارای فاکتور رسمی و تأیید شده توسط دستگاه نظارت
بازدیدهای دوره‌ای و مستمر از محل اجرای طرح توسط تیم نظارتی جهت تضمین کیفیت اجرا و انطباق با طرح مصوب
۴. تضمین بهره‌برداری و تعهدات متقاضی
تحویل موقت و تحویل دائم پروژه پس از اتمام اجرای کامل و تأیید کیفیت سامانه‌های نوین آبیاری
تعهد متقاضی به استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری حداقل به مدت ۱۰ سال بدون تغییر در سیستم اجرا شده
الزام به اطلاع‌رسانی و انتقال تعهدات در صورت فروش یا انتقال زمین و منابع آب به شخص دیگر
۵. به‌روزرسانی و استفاده از سامانه‌های هوشمند مدیریت آب
اجرای سامانه‌های مدیریت هوشمند آب کشاورزی (مانند سامانه سماک) برای پایش و بهبود بهرهوری آب در سطح مزارع و حوضه‌های آبریز
به‌روزرسانی مستمر سند ملی آب کشاورزی و استفاده از فناوری‌های نوین جهت مدیریت دقیق مصرف آب و کاهش هدررفت
۶. رعایت استانداردهای ملی و آیین‌نامه‌های اجرایی
اجرای طرح مطابق با آیین‌نامه‌های بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی و دستورالعمل‌های توسعه سامانه‌های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی
هماهنگی با سیاست‌های کلان مدیریت منابع آب و برنامه‌های احیای قنوات و آبخیزداری برای حفظ منابع آبی و افزایش بهرهوری
این چارچوب اجرایی با رعایت دقیق مراحل قانونی، فنی و نظارتی، کیفیت بالای اجرای طرح را تضمین میکند و موجب افزایش بهرهوری آب و توسعه پایدار کشاورزی خواهد شد.
وسعت اجرای طرح در بخش کشاورزی بسته به نوع و هدف طرح متفاوت است، اما بر اساس مستندات و نمونه‌های اجرایی در کشور ایران میتوان موارد زیر را بیان کرد:
طرح‌های بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی معمولاً در مقیاس دشت‌ها و حوضه‌های آبریز اجرا می‌شوند تا تأثیر جامع و پایدار داشته باشند.
پهنه‌بندی زمین‌های مجاز کشاورزی آبی در استان‌ها مانند تهران، با استفاده از نقشه‌های دقیق و داده‌های جغرافیایی، محدوده‌های مجاز و مستعد برای اجرای طرح‌های آبیاری هوشمند و بهینه‌سازی مصرف آب مشخص شده است که می‌تواند وسعت اجرای طرح را به صورت منطقه‌ای تعیین کند.
نمونه‌های موفق اجرای طرح‌های آبیاری و افزایش سطح اراضی آبی در استان کردستان نشان میدهد که طرح‌هایی با وسعت بیش از ده‌ها هزار هکتار (مثلاً ۱۶ هزار و ۸۰۰ هکتار در پایاب سدها) قابلیت اجرا و بهره‌برداری دارند و منجر به افزایش چشمگیر عملکرد و درآمد کشاورزان شده‌اند.
سامانه‌های ملی مانند سامانه نیاز آبیاری گیاهان زراعی و باغی کشور، امکان برنامه‌ریزی و مدیریت مصرف آب در سطح کلان ملی و منطقه‌ای را فراهم می‌کنند که به تسهیل اجرای طرح‌های وسیع کمک میکند.
بنابراین، وسعت اجرای طرح می‌تواند از چند صد هکتار در پروژه‌های محلی تا ده‌ها هزار هکتار در طرح‌های منطقه‌ای و ملی متغیر باشد و با توجه به ظرفیت‌های منابع آب، خاک و زیرساخت‌های موجود، برنامه‌ریزی و اجرا میشود. این وسعت‌ها باید بر اساس مطالعات فنی، پهنه‌بندی مناسب و سیاست‌های کلان مدیریت منابع آب تعیین گردد تا بهرهوری و پایداری طرح تضمین شود.
در طرح پیشنهادی، نوآوری و استفاده از فناوری‌های روز به شکل گسترده و پیشرفته مد نظر قرار گرفته است. مهمترین فناوری‌ها و نوآوری‌های به‌کار رفته عبارتند از:
سیستم‌های آبیاری هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیاء (IoT): استفاده از سنسورهای دقیق خاک، گیاه و اقلیم که به صورت لحظه‌ای داده‌های محیطی را جمع‌آوری و تحلیل می‌کنند و بر اساس آن زمان و میزان آبیاری را بهینه می‌سازند. این سیستم‌ها با کاهش مصرف آب و افزایش بهرهوری، به کشاورزان امکان مدیریت دقیق‌تر منابع را می‌دهند.
هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: الگوریتم‌های پیشرفته برای تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده و پیش‌بینی نیاز آبی گیاهان در مراحل مختلف رشد، که باعث تنظیم خودکار و بهینه آبیاری میشود. این فناوری‌ها به کاهش استرس آبی و افزایش عملکرد محصول کمک می‌کنند.
فیلترها و تجهیزات پیشرفته فیلتراسیون: استفاده از فناوری‌های نوین برای تصفیه آبهای نامتعارف و پساب‌ها جهت استفاده مجدد در آبیاری کشاورزی، که ضمن حفظ کیفیت خاک و محصول، فشار بر منابع آب شیرین را کاهش میدهد.
سیستم‌های خودکار و رباتیک در آبیاری: بهره‌گیری از ربات‌ها و تجهیزات خودکار برای اجرای دقیق آبیاری قطره‌ای، بارانی و زیرسطحی که کاهش هدررفت آب و افزایش یکنواختی توزیع آب را تضمین می‌کنند.
پلتفرم‌های نرم‌افزاری و اپلیکیشن‌های هوشمند: ارائه ابزارهای دیجیتال به کشاورزان برای نظارت بر وضعیت مزرعه، مدیریت مصرف آب و دریافت هشدارهای به موقع جهت بهینه‌سازی آبیاری و تغذیه گیاه.
ادغام فناوری‌های نوین با سیاست‌های مدیریت منابع آب: نمونه موفقی مانند سامانه «بابا حیدر» که با پردازش یکپارچه اطلاعات آب، خاک، اتمسفر و سیستم آبیاری، مدیریت هوشمند و دقیق مصرف آب را در سطح مزرعه فراهم میکند و منجر به افزایش تولید بدون مصرف آب اضافی میشود.
این فناوری‌ها به‌طور همزمان موجب صرفه‌جویی قابل توجه در مصرف آب، افزایش عملکرد کمی و کیفی محصولات کشاورزی، کاهش هزینه‌های تولید و افزایش پایداری محیطی می‌شوند. همچنین، با توجه به بحران آب و تغییرات اقلیمی، استفاده از این فناوری‌های نوین یک ضرورت راهبردی برای کشاورزی پایدار در ایران محسوب میشود
قابلیت نصب و راه‌اندازی در انواع مزارع، باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی با مساحت‌های مختلف را دارند و می‌توانند متناسب با نیاز هر بهره‌بردار تنظیم شوند.
کنترل و مدیریت سیستم آبیاری از راه دور از طریق تلفن همراه، رایانه یا پورتال‌های آنلاین فراهم است که امکان نظارت و تنظیم دقیق آبیاری را برای کشاورزان و بهره‌برداران در هر نقطه‌ای از جهان میسر میکند.
سیستم‌ها مجهز به سنسورهای مختلف (رطوبت خاک، دما، جریان آب و…) هستند که اطلاعات لازم را به کنترلر مرکزی ارسال می‌کنند و بر اساس داده‌های جمع‌آوری شده، زمان و میزان آبیاری به صورت خودکار تنظیم میشود.
امکاناتی مانند تشخیص نشتی، هشدار خطا، تنظیم فشار آب و هماهنگی با پیش‌بینی‌های هواشناسی، بهره‌برداران را در مدیریت بهینه مصرف آب یاری میکند.
این فناوری‌ها به دلیل انعطاف‌پذیری بالا و قابلیت برنامه‌ریزی، برای بهره‌برداران با سطوح مختلف دانش فنی و امکانات قابل استفاده هستند و می‌توانند به صورت مرحله‌ای یا کامل اجرا شوند
تعیین نسبت تخصیص زمین‌های کشاورزی و برنامه کشت متناسب با منابع آب و خاک منطقه، قیمت محصولات، هزینه‌های تولید و نیاز بازار.
انتخاب محصولات سازگار با شرایط اقلیمی و منابع آب موجود در منطقه به منظور کاهش مصرف آب و افزایش بهرهوری.
اجرای الگوی کشت به صورت منطقه‌ای و پایلوت در استان‌های مختلف برای حفظ بافت روستا، افزایش درآمد کشاورزان و توسعه اقتصادی-اجتماعی منطقه.
هماهنگی با سیاست‌های دولت و برنامه‌های توسعه کشاورزی جهت تضمین امنیت غذایی، حفاظت از منابع آب و خاک و افزایش بهرهوری عوامل تولید.
استفاده از داده‌های بوم‌شناختی و کشاورزی منطقه‌ای برای تدوین الگوهای کشت متناسب با فصل زراعی، دوره رشد و نیازهای آبی محصولات
تطابق با قوانین ملی و آیین‌نامه‌های اجرایی: اجرای طرح باید مطابق با قانون خاک (مصوب ۱۳۹۸) و آیین‌نامه‌های مربوط به بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی باشد که وظایفی مانند تقویت خاک، ارتقای ماده آلی و مطالعات خاکشناسی را بر عهده وزارت جهاد کشاورزی و سازمان‌های مرتبط گذاشته است.
اخذ مجوزهای لازم و رعایت شرایط پروانه بهره‌برداری: بهره‌برداران موظف به دریافت مجوزهای قانونی از مراجع ذی‌صلاح برای استفاده از منابع آب و زمین کشاورزی هستند و باید مفاد این پروانه‌ها را به دقت رعایت کنند تا از نظر حقوقی و فنی در چارچوب مقررات عمل کنند.
رعایت استانداردهای فنی و زیست‌محیطی: استفاده از فناوری‌های نوین مانند آبیاری هوشمند باید با رعایت استانداردهای فنی و محیط زیستی انجام شود تا ضمن افزایش بهرهوری، از تخریب منابع طبیعی جلوگیری شود.
نظارت و پایش مستمر: طرح‌ها تحت نظارت مستمر سازمان‌های مربوطه قرار دارند تا اطمینان حاصل شود که اجرای آنها با قوانین و مجوزها منطبق است و در صورت تخلف، اقدامات اصلاحی صورت گیرد.
تضمین تعهدات بهره‌برداران: بهره‌برداران موظف به حفظ و نگهداری سامانه‌های نصب شده و رعایت شرایط مندرج در مجوزها برای مدت زمان مشخص (مثلاً ۱۰ سال) هستند و در صورت انتقال مالکیت، تعهدات به مالک جدید منتقل میشود.
هماهنگی با برنامه‌های توسعه و سیاست‌های کلان: اجرای طرح باید در چارچوب برنامه هفتم توسعه کشور و سیاست‌های مدیریت منابع آب و خاک باشد و از طریق همکاری بین وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست، وزارت نیرو و سایر نهادهای ذیربط انجام گیرد.
استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری‌های نوین: بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و شرکت‌های دانش‌بنیان در چارچوب مجوزهای قانونی، موجب افزایش کیفیت و بهرهوری طرح‌ها میشود و مورد حمایت وزارت جهاد کشاورزی است
۳۱۹۶۷۳۷۶۹۳
۱۸۳
شرب و بهداشت
شناگر الکترونیکی
مخازن و منبع های ذخیره آب مورد استفاده در صنعت و خانه ها، دارای قطعه ای به نام شناگر هستند که وظیفه قطع و وصل کردن جریان آب ورودی به منبع را دارد. شناگرهای مرسوم عملکرد مکانیکی دارند؛ به این صورت که یک توپ توخالی به بازوی تعبیه شده در داخل مخزن متصل است و با بالا آمدن سطح آب در مخزن، توپ توخالی شناور شده و بازو به حالت افقی درآمده و جریان ورودی آب به مخزن قطع می شود. بنا بر تجربه و مشاهدات، این شناگرها ممکن است به مرور زمان دچار استهلاک شده و زمانی که مخزن خالی است و بازوی شناگر در حالت عمودی قرار دارد، سیستم در همان حالت گیر کند و قفل شود، بنابراین با بالا آمدن سطح آب درون مخزن، بازوی شناگر دیگر به حالت افقی در نمی آید و جریان ورودی ادامه پیدا می کند و نهایتاً منبع سرریز می کند.
از آنجایی که این منبع ها معمولاً در نقاطی از ساختمان هستند که به طور دائم مورد بازدید قرار نمی گیرند (مثلاً در حیاط خانه یا پشت بام)، بنابراین طبق توضیحات بالا، با گیر کردن ناگهانی شناگر و سرریز منبع، آب بسیار زیادی هدر خواهد رفت و تا آگاه شدن اهالی خانه از این اتفاق، همچنان این هدررفت ادامه پیدا می کند…
مشکل مطرح شده راه حل بسیار ساده و ارزانی دارد. میتوان به جای شناگرهای مرسوم از سنسور رطوبت سنج استفاده کرد؛ به این صورت که یک مدار الکترونیکی ساده مجهز به این سنسور در منبع تعبیه می شود و در واقع به جای توپ توخالی و بازوی شناگر، ماژول سنسور رطوبت سنج قرار می گیرد. این مدار طوری طراحی می شود که وقتی سطح آب داخل مخزن بالا آمد و به سنسور رسید، جریان آب ورودی قطع شده و با پایین رفتن سطح آب مجدداً جریان آب برقرار می گردد.
از آنجایی که به جای شناگر مکانیکی، نوعی شناگر الکترونیکی جایگزین می شود، بنابراین مشکل مطرح شده در رابطه با شناگرهای مرسوم دیگر رخ نخواهد داد و از هدررفت آب جلوگیری میشود.
در صورت استفاده از شناگرهای مرسوم، در طول یک ماه چندین مرتبه مشکل گفته شده اتفاق می افتد و منبع سرریز خواهد کرد که هر بار منجر به هدر رفتن صدها لیتر آب خواهد شد. در صورت استفاده از طرح ارائه شده، این اتلاف آب به طور کامل خاتمه می یابد.
سنسور رطوبت سنج قطعه بسیار کوچکی است که در داخل مخزن آب تعبیه می شود و هیچ گونه اثر منفی در کیفیت آب نخواهد داشت.
به سادگی می توان با تولید و تعبیه این طرح در مخازن آب، مشکل گیر کردن شناگر را بهبود بخشید. ویژگی مثبت این طرح ارزان بودن و سادگی اجرای آن است؛ به این صورت که مدار گفته شده در کارگاه یا کارخانه تولید می شود و مشترکین می توانند آن را در مخزن قرار داده و استفاده نمایند.
اگر به عنوان مثال مخزنی در پشت بام یک خانه باشد و مشکل گیر کردن شناگر برای آن پیش بیاید و منبع سرریز کند، مصرف آب به طور نامحسوس به شدت افزایش پیدا می کند و این می تواند افزایش ناگهانی مبلغ قبض را در پی داشته باشد. با استفاده از طرح ارائه شده از وقوع چنین اتفاقی جلوگیری می شود.
سنسور رطوبت سنج قطعه بسیار نام آشنا و پرکاربرد است اما تا کنون برای استفاده در موارد این چنینی مورد استفاده قرار نگرفته است. بنابراین با به کار گیری یک مدار الکتریکی ساده می توان یکی از مشکلات روزمره خانه ها که منجر به هدررفت آب می شود را حل نمود.
همانطور که گفته شد، سنسور رطوبت سنج قطعه بسیار کوچکی است که در داخل مخزن آب تعبیه می شود و هیچ گونه اثر منفی در کیفیت آب یا محیط زیست نخواهد داشت.
۶۱۳۵۲۳۷۶۵۴
۱۸۴
صنعت و خدمات
کمگحم
گمگ
گمگک
۱۴۱۸۳۶۶۱۳۲
۱۸۵
کشاورزی
مانیتورینگ محلی چاه های کشاورزی
با سلام و احترام
پوشیده نیست در حال حاضر منابع آب حوضه های آبریز و عمده دشت های کشور بیشتر از توان مجاز، برداشت و مصرف شده اند و پیامدهای آن به اشکال مختلف از قبیل افت آب زیرزمینی و در برخی موارد با به صدا درآمدن آخرین زنگ های هشدار یعنی بروز پدیده فرونشست زمین که به عنوان زلزله خاموش شناخته می شود، نمایانگر شده است!
منابع آب زیرزمینی در تربت جام که تقریباً کل نیاز آبی مردم شهرستان از آن تأمین می شود نیز به دلیل خشکسالی های متوالی و برداشت بیش ازحد مجاز از پروانه های صادره به طور ویژه در بخش کشاورزی که قریب به ۹۰ درصد مصارف را شامل می شود از شرایط مناسبی برخوردار نبوده به طوریکه دشت تربت جام – فریمان مطابق آمار ۳۷ ساله دفتر مدیریت مطالعات پایه شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی رکورددار کسری مخزن بین حوضه های آبریز استان محسوب شده و در زمره دشت های ممنوعه بحرانی بشمار می آید!
در مواجه با افت مستمر و شیب نزولی سطح آب زیرزمینی و تحلیل نتایج اجرای برنامه های طرح تعادل بخشی منابع آب در دهه گذشته، ما را بر آن داشت تا با بهره مندی از آخرین روش های نظارت بهینه بر بهره برداری از منابع آب و استفاده از سامانه مدیریت هوشمند آب در قالب پروژه “مانیتورینگ محلی چاه های کشاورزی” برداشت از چاه های عمیق منطقه را از طریق سیستم کنترل از راه دور و پایش لحظه ای برداشت از طریق کنتورهای هوشمند نصب شده بروی چاه ها که به ابزارهای ارسال داده مجهز شده بود، فصل جدیدی از حفاظت و صیانت از منابع آبی را در سطح استان و چه بسا کشور رقم بزنیم که در ادامه به اثرگذاری آن بروی آبخوان پرداخته خواهد شد.
به منظور نظارت دقیق و بهنگام وضعیت بهره برداری از منابع آب، دسترسی به اطلاعات کنتورهای هوشمند، ساماندهی و تحلیل داده های مربوط به قرائت از راه دور، “پروژه مانیتورینگ چاه های استان خراسان رضوی” در دهه ۹۰ بروی کنتورهای هوشمند چاه ها، آغاز و اجرائی شد.
عوامل مختلفی چون عدم توجه کافی به موضوع کنتورهای هوشمند در سطح شهرستان ها، کمبود نیروی انسانی، کثرت کنتورهای معیوب و عدم بروزرسانی مودم و غیره موجب گردیده استفاده و بهره مندی از ظرفیت استفاده از سامانه هوشمند مدیریت مصرف آب (مانیتورینگ) به ستاد شرکت آب منطقه ای محدود شود! لیکن با توجه به گستره ی فعالیت های حوزه دفتر حفاظت و بهره برداری بدیهی بود بهره گیری از این مهم امری دشوار و یا محدود به گزارش گیری های کلی در فواصل طولانی باشد به طوریکه اثرگذاری خود را از دست داده و این ابزار کاربردی در حاشیه قرار گیرد.
بنابر این ایده ایجاد نخستین “مرکز محلی کنترل و پایش چاه های آب” در سطح کشور به طور جد در دستور کار امور منابع آب شهرستان تربت جام قرار گرفت و در زمستان ۱۴۰۲ با حضور مدیرعامل، معاون حفاظت و بهره برداری و جمعی از کارشناسان ستادی شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی، برخی مسئولان محلی، کشاورزان و خبرنگاران شهرستان طی مراسمی نسبت به افتتاح آن اقدام گردد.
نتایج و اثربخشی پروژه «مانیتورینگ محلی چاه های کشاورزی» در چند بعد بررسی که به شرح ذیل ارائه می گردد:
بخش اول: صرفه جوئی و کاهش ۵۰ درصدی مصارف آب و انرژی
داده های خروجی از سامانه مدیریت هوشمند مصرف آب (مانیتورینگ) در ۴۲۷ حلقه چاه کشاورزی شهرستان نشان می دهد میزان مصرف در دوره آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳، ۸۹ میلیون مترمکعب بوده در حالی که در سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ برداشتی به میزان ۱۶۸ میلیون مترمکعب در تعداد چاه مذکور انجام شده بوده است؛ درخصوص مصرف برق نیز ساعت کارکرد چاه ها نیز از ۲.۵ میلیون به ۱.۵ میلیون ساعت تقلیل پیدا کرده که نشان دهنده کاهش قابل توجه مصرف انرژی در بخش کشاورزی منطقه می باشد.
بخش دوم: کاهش اضافه برداشت از چاه های کشاورزی منطقه
اضافه برداشت محاسبه شده چاه های کشاورزی توسط کارشناسان مرکز کنترل و پایش چاه های آب تربت جام در سال ۱۴۰۳ به میزان ۳.۵ میلیون مترمکعب برآورد شده در صورتی که در سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۷ میلیون مترمکعب برداشت اضافه از چاه های کشاورزی محاسبه شده بوده است و این بدان معناست که بهره برداری های غیرمجاز قریب به ۸۰ درصد کاهش پیدا کرده است.
بخش سوم: کاهش کسری مخزن و افت سطح آب زیرزمینی
بر اساس گزارش دفتر مدیریت مطالعات شرکت آب منطقه ای، دشت تربت جام – فریمان دارای میانگین دراز مدت کسری مخزن ۱۴۹ میلیون متر مکعب و افت سطح آب زیرزمینی به میزان ۱۳۰ سانتیمتر در سال بطور متوسط بوده که این میزان در سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ به ۳۱ میلیون مترمکعب کسری مخزن و ۳۵ سانتیمتر افت سطح آب زیرزمینی برای سال آبی اخیر رسیده است.
بخش چهارم: افزایش بهره وری در محصولات کشاورزی و تغییر الگوی کشت
بر اساس اطلاعات دریافتی از مدیریت جهادکشاورزی شهرستان اعمال محدودیت های آبی نه تنها منجر به کاهش تولید نگردیده بلکه با افزایش تولید در واحد سطح محصولات شاخص زراعی منطقه و توسعه کشت های کم آب طلب و به تبع آن افزایش درآمد بهره برداران و کشاورزان منجر به ارتقای بخش نیز گردیده است.
اقدامات دفتری و میدانی برای راه اندازی واحد مانیتورینگ
۱- تجهیز دفتر کار، تهیه ملزومات و فضاسازی محیط اداری
۲- تسریع در روند تعمیر، اورهال و بروزرسانی کنتورهای هوشمند
۳- تسریع در بروزرسانی مودم (تبدیل مارکرهای زرد به سبز)
در خصوص اجرای پروژه لاجرم می بایست کنتورهای منصوبه بروی چاه ها به سرعت بروزرسانی می شد که در دو سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ با تعمیر، اورهال و برزرسانی ۶۶۰ مورد کنتور هوشمند از ۷۵۰ کنتور نصب شده بروی چاه ها ۸۸% آن بروز شد تا توان اجرائی کارشناسان به میزان قابل توجهی افزایش یابد.
در رابطه با بروزرسانی مودم و سیم کارت کنتورها نیز همزمان پروژه ای در سطح استان تعریف تا تعداد مارکرهای سبز (کنتورها با قابلیت ارسال لحظه ای دیتا) از ۳۲% سال ۱۴۰۲ به ۵۳% در آغاز سال ۱۴۰۴ افزایش یابد و همچنان این پروژه تا تکمیل زنجیره کامل ادامه داشته باشد…
پس از افتتاح نخستین مرکز مانیتورینگ چاه های کشاورزی کشور و اطلاع رسانی گسترده موضوع، تیم کاری با فعالیت شبانه روزی از طریق پایش ازراه دور، بازدید و بررسی های میدانی، کنترل مدیریت برداشت از چاه ها را در دست گرفت تا جایی که در سال های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ برای اولین بار در سطح استان و کشور کلیه چاه های کشاورزی نسبت به دریافت شارژ سالیانه از امور منابع آب تربت جام اقدام نمودند! طبعاً تخصیص شارژ به کنتورها بدان معنا ست که وضعیت بهره برداری از همه چاه ها پایش شده است.
پروژه مانیتورینگ محلی چاه های کشاورزی در گستره محدوده تحت مدیریت امور منابع آب تربت جام (شهرستان های تربت جام و صالح آباد خراسان رضوی) اجرا و بخش عمده ای از دشت فریمان – تربت جام و دشت صالح آباد – جنت آباد از دشت های ممنوعه بحرانی کشور را در بر می گیرد.
بهره مندی از سامانه هوشمند مدیریت مصرف آب (مانیتورینگ) و سامانه های شارژ کنتورهای هوشمند
پس از موفقیت های حاصله اکنون ایجاد واحد مانیتورینگ، استفاده و ارائه گزارشات ماهانه و سالانه این ابزار تبدیل به بخشی از اهداف تعیین شده از سوی معاونت حفاظت و بهره برداری و معاونت برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی برای سایر شهرستان های استان در سال ۱۴۰۴ گردیده است.
در ابتدای سال جاری واحد مانیتورینگ امور منابع آب مشهد مقدس نیز راه اندازی و میتوان گفت اثرات اجرای موفق این پروژه محلی اکنون تبدیل به تجربه ای گران بهاء برای مدافعان آب استان گردیده است.
در قسمت ارتقای بهره وری آب “بخش چهارم” تشریح شد.
۱۹۵۰۶۴۷۲۰۵
۱۸۶
شرب و بهداشت
سامانه هوشمند « آبیار » برای مدیریت یکپارچه و پایدار مصرف آب با استفاده از هوش مصنوعی
برای اجرایی شدن این طرح که از دل یک پروژه بین‌رشته‌ای متشکل از متخصصان هوش مصنوعی، مهندسان آب و کشاورزی، طراحان تجربه کاربری و فعالان آموزش عمومی شکل گرفته است. می بایست به تحلیل میدانی رفتار مصرفی خانوارها در مناطق کم‌آب، بررسی الگوهای آبیاری در واحدهای کشاورزی سنتی و صنعتی، و جمع‌آوری داده‌های مصرفی از طریق مشارکت محلی اقدام شود.
در کنار آن، با انجام مطالعات تطبیقی روی نمونه‌های مشابه خارجی، اقدام به طراحی مفهومی یک سامانه بومی برای مدیریت مصرف آب انجام شود که هم از نظر هزینه قابل اجرا در مقیاس خانگی و شهری باشد و هم با زیرساخت فنی ایران تطبیق‌پذیر باشد. خروجی این اقدام ، شامل طراحی اولیه سامانه، توسعه نمونه اولیه اپلیکیشن، آماده‌سازی ویدئوی مفهومی، و تدوین مدل پیشنهادی برای اجرای پایلوت در شهر های دارای بحران آبی خواهد بود .
«آبیار» یک سامانه هوشمند، بومی، کم‌هزینه و قابل‌گسترش برای مدیریت پایدار مصرف آب در منازل، مزارع و صنایع کوچک است. این سامانه با بهره‌گیری از اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها، به کاربران امکان میدهد که به‌صورت بلادرنگ مصرف خود را پایش کرده، هشدار دریافت کنند، از منابع جایگزین بهره‌مند شوند و در عین حال، آموزش‌های لازم برای تغییر رفتار مصرفی را دریافت کنند.
نوآوری‌ها:
• تحلیل الگوی مصرف شخصی‌سازی‌شده با الگوریتم‌های یادگیری ماشین
• اپلیکیشن همراه با آموزش تعاملی، هشدار لحظه‌ای و بازی‌وارسازی رفتارهای صرفه‌جویانه
• اتصال به سامانه‌های بازیافت آب خاکستری و جمع‌آوری آب باران
• مدل قابل‌پیاده‌سازی در مقیاس خانوار، مزرعه یا مجتمع‌های مسکونی/صنعتی کوچک
اهداف اصلی:
• کاهش حداقل ۲۰٪ مصرف آب در منازل دارای پایلوت طی یک سال
• افزایش آگاهی عمومی از طریق آموزش بیش از ۵۰ هزار نفر در اپلیکیشن
• طراحی مدلی فناورانه برای تعمیم ملی در سایر شهرها و روستاها
• ترویج استفاده از منابع جایگزین و بازچرخانی آب
اجزای اجرایی سامانه:
۱. سخت‌افزار: شیر هوشمند، سنسور تشخیص نشت، رطوبت‌سنج خاک (در حالت کشاورزی)
۲. نرم‌افزار: اپلیکیشن موبایل با قابلیت تحلیل و ارائه هشدار
۳. پلتفرم مرکزی: پایگاه‌داده مصرف کاربران، الگوریتم‌های تصمیم‌یار، داشبورد مدیریت منطقه‌ای
۴. تعامل مردمی: آموزش، هشدار، بازی‌وارسازی، رقابت محلی برای کاهش مصرف
طرح «آبیار» از مجموعه‌ای از سخت‌افزارهای هوشمند کم‌مصرف و کاهنده‌ی مصرف آب استفاده خواهد کرد ، شامل:
• شیرهای هوشمند قابل برنامه‌ریزی که امکان محدودسازی زمان و دبی آب را فراهم می‌کنند.
• سنسورهای نشت‌یاب و قطع‌کننده خودکار که در صورت تشخیص نشت یا مصرف غیرعادی، جریان آب را متوقف می‌کنند.
• آب‌فشان‌های کم‌مصرف برای نصب در شیرهای ظرفشویی، روشویی و دوش حمام.
• رطوبت‌سنج‌ها برای مدیریت استفاده از آب در فضای سبز خانگی و باغچه‌های کوچک.
این تجهیزات همگی با طراحی ساده، کم‌هزینه و قابلیت نصب خانگی طراحی خواهند شد .
در مدل پیشنهادی طرح، مدیریت و بازچرخانی آب خاکستری (آب مصرف‌شده در روشویی، حمام، ماشین لباسشویی و ظرفشویی) پیش‌بینی شده است. اقدامات:
• طراحی مسیر جداگانه انتقال آب خاکستری به مخزن ذخیره.
• فیلترسازی ساده و استفاده از پمپ فشار ضعیف برای استفاده مجدد در آبیاری فضای سبز، شست‌وشوی خودرو، فلاش تانک و شست‌وشوی حیاط.
• اپلیکیشن «آبیار» کاربران را به‌صورت تعاملی با این چرخه آشنا کرده و روشهای نصب را آموزش خواهد داد.
در طرح پایلوت «آبیار»، هدف کاهش حداقل ۲۰٪ مصرف ماهانه نسبت به دوره مشابه در سال پیش از نصب سامانه است. این کاهش از طریق اقدامات زیر محقق خواهد شد :
• تحلیل الگوهای مصرف هر کاربر در بازه‌های روزانه، هفتگی و ماهانه.
• ارسال گزارش و هشدارهای شخصی‌سازی‌شده به کاربران برای جلوگیری از مصرف مازاد.
• معرفی اقدامات ساده (مانند کاهش زمان دوش گرفتن یا استفاده از تایمر آبیاری) با تاثیر ملموس در مصرف.
• مقایسه مصرف فعلی با دوره مشابه قبلی در رابط کاربری اپلیکیشن برای ایجاد انگیزه.
اصل اساسی طرح، بهینه‌سازی بدون ایجاد احساس محرومیت یا افت کیفیت زندگی است. برای این منظور:
• شیرهای هوشمند دبی آب را بدون کاهش فشار مطلوب کنترل می‌کنند.
• آب‌فشان‌ها با استفاده از هواگیری، مصرف را کاهش داده ولی جریان یکنواخت و دلپذیر فراهم می‌کنند.
• اپلیکیشن از الگوریتم‌های یادگیری رفتاری برای تطبیق با عادات کاربران استفاده میکند تا تغییرات به‌صورت تدریجی و پذیرفتنی باشد.
• آموزش رفتار صرفه‌جویانه از طریق بازی‌وارسازی، بدون تحمیل اجبار یا محدودیت شدید.
یکی از ویژگی‌های کلیدی طرح «آبیار»، قابلیت نصب، اجرا و استفاده توسط مشترکین خانگی بدون نیاز به دانش فنی خاص است.
اقدامات:
• تمام تجهیزات سخت‌افزاری با نصب آسان طراحی خواهد شد (Plug & Play).
• اپلیکیشن دارای راهنمای گام‌به‌گام نصب و آموزش ویدئویی است.
• الگوریتم‌ها به‌صورت خودکار تحلیل مصرف را انجام می‌دهند و نیاز به مداخله تخصصی ندارند.
• مشارکت‌کنندگان می‌توانند از بسته‌های آماده شامل شیر، سنسور و اپلیکیشن بهره‌مند شوند.
با کاهش حداقل ۲۰٪ در مصرف ماهانه آب، به‌ویژه در مناطق دارای تعرفه پلکانی، هزینه آب خانوار به‌شکل محسوسی کاهش می‌یابد. همچنین:
• استفاده از آب خاکستری برای شست‌وشو و آبیاری باعث صرفه‌جویی در مصرف آب شهری میشود.
• کاهش نشت‌های پنهان و هشدارهای سریع، از هدررفت و قبض‌های سنگین ناگهانی جلوگیری میکند.
• هزینه اولیه اجرای طرح (کمتر از هزینه قبض ۳ ماه مصرف پرمصرف) ظرف کمتر از ۶ ماه بازگشت‌پذیر است.
طرحپیشنهادی «آبیار» مبتنی بر فناوری‌های نوین و خلاقانه طراحی می باشد:
• استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین برای تحلیل مصرف و ارائه توصیه‌های شخصی.
• اپلیکیشن با رابط کاربری تعاملی و بازی‌وارسازی (Gamification)، کاربران را به‌صورت فعال در فرایند صرفه‌جویی درگیر میکند.
• امکان اتصال به منابع جایگزین آب مانند باران و آب خاکستری.
• داشبورد هوشمند منطقه‌ای برای نهادهای محلی جهت مدیریت مصرف در سطح محله و شهر.
طرح پیشنهادی در راستای کاهش فشار بر منابع طبیعی و حفظ محیط‌زیست است:
• کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی با کاهش مصرف خانگی.
• جلوگیری از هدررفت آب سالم از طریق نشت‌گیری و هشدار سریع.
• بازچرخانی آب خاکستری به‌جای تخلیه مستقیم به فاضلاب.
• آموزش مصرف مسئولانه به شهروندان، با تأکید بر حق آیندگان برای دسترسی به منابع آبی
۹۲۲۰۳۷۸۱۱۰
۱۸۷
صنعت و خدمات
استفاده از روان آب های سطح روستا جهت توسعه فضای سبز
در این طرح یکی از معضلاتی روستایی ما با توجه به نوع خاک و توپوگرافی دفع آبهای سطحی در مواقع بارندگی بود لذا با هزینه بسیار اندک این آب را جهت ذخیره سازی و آبیاری در فصل گرم سال ، به یک آب انبار قدیمی هدایت شد این طرح علاوه بر اینکه معضل دفع آبهای سطحی را برای ما حل کرد معضل تأمین آب جهت آبیاری فضای سبز را برای ما حل کرده است
آبهای سطحی یکی از خیابان های روستا که شیب آن مناسب هدایت این آب به سمت یک مخزن قدیمی و از رده خارج اداره آب روستایی بود در یک حجم ۱۰۰ متر مکعبی ذخیره می شود و به پمپاژ آن به بلوار وردی روستا فضایی به طول یک کیلومتر را با درختان کم آببر و به صورت قطره ای آبیاری میکنیم
در این طرح آب ذخیره شده آبیاری به صورت قطره ای انجام می شود
در این طرح از پس آب خیابان های روستا در وقت بارندگی استفاده می شود
۱۳۲۸۹۹۸۵۰۴
۱۸۸
شرب و بهداشت
استفاده از پساب آب شیرین کن های خانگی برای مصارف غیر شرب
آب شیرین کن های خانگی حدود ۷۰ درصد پرت (پساب خروجی) دارند که معمولا به شبکه فاضلاب یا چاه هدایت می شود. از آنجایی که پرت آنها بالاست کیفیت پساب خروجی نسبت به کیفیت آب ورودی کاهش محسوسی ندارد لذا استفاده از آن برای اغلب مصارف حتی شستشوی ظروف قابل استفاده است. با توجه به اینکه پساب خروجی آب شیرین کن دارای فشار است می توان شیلینگ خروجی آب شیرین کن را به طور مستقیم به یک مخزن با ارتفاع مناسب منتقل و پساب آن را به طور مستقیم و بدون هیچ اقدام خاصی استفاده کرد. بر اساس بررسی های بنده و تحقیق از کارشناسان تا ۴ متر بالاتر از محل آب شیرین کم اشکالی ندارد. یعنی می توان پساب را یک طبقه بالاتر هم به طور مستقیم و فشار خود آب شیرین کن منتقل و در مخرنی ذخیره کرد و از طریق لوله کشی از آن مخزن آب را برای مصرف دلخواه استفاده کرد. در منزلی که خودمان سکونت داریم با توجه به اینکه دو طبقه بوده است آب شیرین کن را در طبقه دوم نصب کردیم و پساب آن را به مخزن ۱۵۰ لیتری که در ارتفاع حدود ۲ متری از سطح زمین نصب کردیم منتقل و برای آبیاری فضای سبز و شستشوی حیاط و ظروف بزرگ استفاده می کنیم. در یکی از مدارس قم نیز کل پساب آب شیرین کن به یک مخزن ۲۰۰۰ لیتری منتقل می شود و آب سرویس های بهداشتی و شستشوی حیاط از آن تامین می شود. در یکی از مجتمع های مسکونی که در شهر قم در حال اجراست یک لوله کشی کامل برای هدایت آب آب شیرین کن و کولرهای گازی به طور مستقل اجرا می شود و کلیه پساب های آب شیرین کن و آب کولرهای گازی به یک مخزن منتقل می شود و برای مصارف غیر شرب استفاده می شود.
این طرح با هدف رفع یکی از معایب آب شیرین کن های خانگی (پرت بیش از ۷۰ درصد) برای استفاده بهینه از آن در مصارف غیر شرب خانگی ارائه شد. نکته اصلی در این طرح این بوده است که پساب خروجی آب شیرین کن دارای فشار است و نیاز به هیچ تجهیز خاصی مثل پمپ برای انتقال پساب به نقطه ای دورتر یا ارتفاع وجود ندارد و به سادگی می تواند انجام شود. کل طرح در پایلوت ساخته شده نشان داده شده است و طرح برتر جشنواره خوارزمی دانش اموزی شد و با معرفی آن در استان قم در یکی از مدارس به صورت نمونه اجرا شد و مابقی مدارس نیز به ترتیب و بر اساس بودجه و شرایط خود در حال اجرای آن هستند. در یکی از شهرک های مسکونی نیز طراحی لوله کشی برای جمع پساب آب شیرین کن ها اجرا شده است. در منزل خودمان هم اجرا کرده ایم که تصاویر آن به پیوست ارسال خواهد شد.
پساب آب شیرین کن های خانگی در حقیقت یک نوع آب خاکستری بدون نیاز به تصفیه برای اکثر مصارف غیر شرب است.
روزانه هر نفر اگر ۵ لیتر اب برای مصارف شرب و پخت و پز استفاده کند برای یک خانواده ۴ نفره می شود ۲۰ لیتر که در صورتی که نیاز به شیرین سازی آب منطقه باشد برای تولید این حجم آب شیرین حدود ۶۰ لیتر پساب تولید می شود که در سال می شود ۲۱ هزار لیتر که حجم قابل توجهی است (هر نفر ۱۵ لیتر پساب یعنی بیش از ۱۰ درصد سرانه الگوی مصرف خانگی). همچنین در مناطقی که دارای شبکه فاضلاب هستند نیز از حجم فاضلاب ورودی به شبکه فاضلاب نیز کاسته می شود.
با توجه به کیفیت بالای پساب آب شیرین کن خانگی (به دلیل اینکه پرت آب شیرین کن بالاست و کاهش کیفیت قابل ملاحظه ای نسبت به کیفیت آب اولیه اتفاق نمی افتد) بدون کاهش مطلوبیت برای مصرف کننده به راحتی و بدون هیچ تصفیه خاصی می توان برای اغلب مصارف استفاده کرد.
در کلیه منازل آپارتمانی و ویلایی
در کلیه مراکز غیر خانگی که دارای آب شیرین کن صنعتی هستند
حداقل ۱۰ درصد نسبت به کاهش مصرف آب تاثیر دارد که با توجه به پلکانی بودن قیمت آب و جرایم بالا کاهش قابل ملاحظه ای در قبض آب خواهد داشت.
خلاقیت اصلی در این طرح توجه به فشار آب در خروجی پساب آب شیرین کن های خانگی است که با عث می شود بدون نیاز به تجهیزات خاصی به نقطه درلخواه و در ارتفاع مناسب منتقل کرد. همچنین همان طور که در گزارش پاورپوینت پیوست (ارائه شده در جشنواره خوارزمی) آمده است با نصب مخزن کوچک در کابینت بالای آب چکان و لوله کشی مجدد به سینک ظرفشویی از آن برای شستشوی ظروف و … استفاده کرد. نصب شیرهای دو منظوره شمای سینک را نیز بهبود می دهد.
با استفاده در محل از آب برای مصارف غیر شرب کاهش مصرف آب و برق به حفظ محیط زیست کمک می کند.
۵۸۵۷۶۸۹۷۵۴
۱۸۹
صنعت و خدمات
دکترین حکمرانی هوشمند در حوزه مصرف و تامین آب در کشور و راه اندازی شبکه ملی هوشمند سازی مصرف و اتحصال و ذخیره اب درکشور
با توجه به اینکه شرکت دانش بنیان همکاران صنعت شمس فعال در حوزه مغزافزار و نظر به اینکه امروزه آب یکی از بحران های غیرقابل انکار در کشور می باشد و لذا در جهت حل این بحران و پذیرش این واقعیت که شروع قرن جدید را می توان پایان سخت افزار و نرم افزار و آغاز عصر مغز افزار دانست ( دکترین حکمرانی هوشمند) که مبنای آن ترسیم حرکت و اقدام براساس نظام دکتری شامل چیستی (فلسفه) چرایی(حکمت)و چگونگی (شریعت) است حل اصولی چالش ها و بحرانها و نیازها در سطح جامعه در حوزه ی آب و هم چنین تحقق محورهای کلان مدیریت آب در کشور که ناشی از عملکرد ضعیف ر حوزه های مختلف داشتن رویکردهای نامناسب و یا ایجاد ساختارهای اشتباه در این حوزه می باشد و لذا طرح دکترین حکمرانی هوشمند مدیریت کلان آب (هوشمند و استانداردسازی در حوزه مصرف تامین و ذخیره آب در کشور ) در ۱۲ محور بنیادی در سه حوزه مختلف تهیه و ارائه شده است و هم چنین دفتر توسعه هوشمند سازی مصرف استحصال و ذخیره سازی در کشور همراه با ساختار کلی شبکه ملی هوشمندسازی در این حوزه راه اندازی شده است
۱-
ایجاد دکترین وفاق ملی در حوزه آب و رفع چالش های بنیادی در این حوزه بااستفاده از نخبگان و کارشناسان و صاحب نظر در حوزه های مختلف مربوط به آب در کشور و استفاده از آخرین فناوری و نوآوری تکنولوژی های روز در حوزه اب و پیوند سنت و مدرن در این حوزه و هم چنین تدوین قانون جامعه و هوشمند در حوزه ی رفع تنش آبی در جهت عملیاتی شدن طرح فوق تاکنون در حوزه ی آب نسبت به ثبت هفت شرکت مغز افزاری و اراِئه ۹ طرح در حوزه رفع مشکلات و چالش ها در حوزه شده است
استفاده از جریان مغزافزار در حل مشکلات و چالش در حوزه تنش ابی
تدوین دکترین حکمرانی هوشمند در حوزه آب ( مصرف هوشمند ، ذخیره ساز ی هوشمند، استحصال هوشمند )
تولید فیلم سفر آب از از تولید تا مصرف تا بازچرخانی در حوزه های مختلف
ایجاد پالایشکاه پساب
راه اندازی دفاتر مطالعات انواع اب در کشور
راه اندازی شهرک دولتی و غیردولتی پسماند و ایجاد سایت چهارده هکتاری پساب درجهت بازچرخانی پساب و رفع آلودگی های زیست محیطی
۸۴۸۶۰۶۸۶۶۳
۱۹۰
کشاورزی
استفاده ازآب خاکستری
تشریح وضعیت موجود و منابع آب بازچرخانی:
آب خاکستری آبدارخانه‌ها (شستشوی ظروف):
این جریان آبی شامل آب حاصل از شستشوی ظروف مورد استفاده کارکنان و مراجعین در آبدارخانه‌های شرکت است.
پیش از اجرای طرح، این حجم از آب به عنوان فاضلاب شهری تلقی شده و بدون استفاده مجدد دفع می‌گردید.
پساب دستگاه تصفیه آب نیمه صنعتی:
شرکت برق منطقه‌ای جهت تأمین آب شرب با کیفیت برای پرسنل خود، از یک دستگاه تصفیه آب نیمه صنعتی استفاده می‌نماید.
فرآیند تصفیه آب در این دستگاه منجر به تولید پسابی میشود که حاوی املاح و مواد جامد محلول بوده و پیش از این مستقیماً به شبکه فاضلاب هدایت می‌شد.
حجم تقریبی آب بازچرخانی شده:
بر اساس برآوردهای دقیق صورت گرفته و پایش‌های اولیه، حجم تجمیعی آب خاکستری آبدارخانه‌ها و پساب دستگاه تصفیه آب نیمه صنعتی تولیدی در شرکت، بالغ بر ۵,۰۰۰ (پنج هزار) لیتر در هفته برآورد میگردد. این حجم قابل توجهی از آب است که پیش از این هدر می‌رفت و اکنون به چرخه مصرف بازمی‌گردد.
تجهیزات و فرآیند اجرایی طرح:
سیستم جمع‌آوری مجزا:
با انجام تغییرات لازم در زیرساخت‌های لوله‌کشی آبدارخانه‌ها و نصب سیستم جمع‌آوری مجزا برای پساب دستگاه تصفیه آب، این دو جریان آبی به صورت کاملاً مجزا جمع‌آوری و به سمت یک سیستم ذخیره‌سازی مرکزی هدایت می‌شوند.
سیستم ذخیره‌سازی:
آب بازچرخانی شده در یک مخزن ذخیره با ظرفیت ۷,۰۰۰ (هفت هزار) لیتر نگهداری میگردد. این ظرفیت مناسب امکان ذخیره‌سازی حجم کافی آب برای نیازهای هفتگی آبیاری را فراهم می‌آورد.
سیستم توزیع برای مصارف کشاورزی:
آب ذخیره شده از طریق یک سیستم پمپاژ و لوله‌کشی مجزا، برای آبیاری فضای سبز شرکت استفاده میشود. این آبیاری به صورت ترکیبی از روش دستی و سیستم آبیاری قطره‌ای انجام میگیرد. استفاده از آبیاری قطره‌ای به خودی خود باعث بهینه‌سازی مصرف آب و کاهش تبخیر و رواناب میگردد.
مصارف آب بازچرخانی شده:
آب بازچرخانی شده از این طرح، به صورت ۱۰۰ درصد برای آبیاری فضای سبز شرکت و محوطه اطراف آن اختصاص یافته است. این اقدام به طور مستقیم منجر به تأمین کامل نیاز آبیاری فضای سبز شرکت بدون نیاز به استفاده از آب شرب شهری میشود.
کاهش چشمگیر مصرف آب شرب: این طرح سالانه منجر به صرفه‌جویی تقریباً ۲۶۰,۰۰۰ (دویست و شصت هزار) لیتر معادل ۲۶۰ متر مکعب آب شرب شهری میگردد که پیش از این برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شد.
پایداری منابع آب: کمک مؤثر به حفظ و پایداری منابع آب شیرین در منطقه و کاهش فشار بر شبکه توزیع آب شهری.
کاهش هزینه‌های عملیاتی: صرفه‌جویی قابل توجه در هزینه‌های مربوط به قبوض آب مصرفی شرکت، با توجه به حذف نیاز به خرید آب شرب برای آبیاری.
۲۶۳۹۲۵۱۷۸۵
۱۹۱
کشاورزی
بازار سهم‌آب دشت قزوین
بحران آب در مناطق خشک ایران مانند دشت قزوین نیازمند راهکارهای نوین در حکمرانی است. بازار سهم‌آب به عنوان یک مکانیسم نوآورانه، امکان استفاده بهینه منابع آب را از طریق سازوکارهای اقتصادی فراهم میکند. این سیستم مبتنی بر دو بازار موازی عمل می‌نماید: بازار بهرهوری که امکان فروش ۱۰ درصد از سهم‌آب سالیانه به بخش‌های با بازدهی بالاتر را میدهد، و بازار کشاورزی که انتقال تا ۴۰ درصد سهم‌آب از کشاورزان کم‌بهره به کشاورزان کارآمدتر را ممکن می‌سازد.
طرح بازار سهم‌آب به عنوان یک نوآوری تحول‌آفرین در مدیریت منابع آب، مسیر تکاملی طولانی را طی کرده است. این ایده به شکل ابتدایی در شهرستان خواف استان خراسان رضوی به صورت پایلوت آزمایش شد و پس از دستیابی به نتایج موفقیت‌آمیز در کاهش مصرف آب و افزایش درآمد کشاورزان، با سازوکارهای تکامل یافته‌تری در دشت قزوین اجرایی شد.
در جریان توسعه بازار سهم‌آب، کارگزاران و شرکت آب منطقه‌ای نشست‌های متعددی برگزار کردند تا شیوه‌نامه اجرایی جامعی برای بازار سهم‌آب تدوین کنند. هدف از این جلسات، تضمین لحاظ شدن منافع تمام ذینفعان از جمله کشاورزان خرده‌پا، بهره‌برداران بزرگ و همچنین حفظ حقوق محیط‌زیست آبخوان بود. این فرآیند مشارکتی منجر به ایجاد چارچوبی متوازن شد که هم نیازهای اقتصادی و هم ملاحظات اکولوژیکی را پوشش می‌داد.
با توجه به ماهیت چندبعدی بازار سهم‌آب که صرفاً یک سازوکار اقتصادی نیست، بلکه تحولات اجتماعی و فرهنگی عمیقی در جوامع محلی ایجاد میکند، ضرورت شناسایی دقیق بستر تغییرات، رفتارهای پنهان و نیازهای ذینفعان پیش از اجرا احساس شد. از آنجا که کشاورزان بازیگران اصلی این سیستم هستند، تیم تسهیلگری وارد عمل شدند تا با انجام مطالعات میدانی، اعتمادسازی، آموزش و جلب مشارکت بهره‌برداران را تسهیل کنند. این تیم با تمرکز بر مسائل فرهنگی-اجتماعی مانند مقاومت در برابر تغییر یا نگرانی‌های معیشتی، به دنبال ایجاد پذیرش بازار سهم‌آب بوده و هست.
در کنار این اقدامات، کمیسیون رسیدگی به درخواست‌ها (متشکل از نمایندگان حقوقی و فنی آب‌منطقه‌ای) تشکیل شد تا معیارهای دقیقی برای مبادلات سهم‌آب تعریف کند:
• پایش فنی: نصب کنتورهای هوشمند با قابلیت کالیبراسیون و کنترل جریان آب؛
• ملاحظات محیط‌زیستی: بررسی کیفیت آب (EC) و میزان فرونشست زمین در محدوده‌ی چاههای مبدأ و مقصد؛
• عدالت تخصیصی: جلوگیری از انحصار آب توسط بهره‌برداران قدرتمند.
علاوه بر آنچه ذکر شد، قابل توجه است که بازار کشاورزی نیز برای اولین‌بار در دشت قزوین مجوز اجرای آزمایشی دریافت کرده است. این سیستم به کشاورزان کم‌بهره‌ور (با زمین‌های کوچک یا روشهای ناکارآمد) اجازه میدهد تا با فروش سهم‌آب خود به کشاورزان کارآمدتر (با توان تولید بیشتر و مصرف آب بهینه)، هم درآمد اضافی کسب کنند و هم وظیفه تولید را به بازیگران توانمندتر محول نمایند. این انتقال داوطلبانه، ضمن کاهش فشار بر منابع آب، بهرهوری آن را نیز افزایش میدهد.
این تجربه نشان میدهد که ترکیب هوشمندانه مدیریت مشارکتی، ملاحظات فنی و حقوقی و الزامات محیط‌زیستی می‌تواند به ایجاد نظامی پایدار در تخصیص منابع آب منجر شود که هم نیازهای اقتصادی جامعه محلی و هم ضرورت‌های حفاظت از محیط زیست را پاسخگو باشد.
بازار سهم‌آب به معنی اجاره‌ی سالیانه‌ی بخشی از سهم‌آب چاه‌وند به دیگر چاه‌وند متقاضی دریافت آب زیرزمینی به منظور تولید محصولات کشاورزی یا صنعتی است. بازار سهم‌آب به عنوان یک ابزار اقتصادی، برای آب در حوزه‌ی تولید ارزش اقتصادی ایجاد کرده و موجب مصرف بهینه‌ی آب و ارتقا بهره‌روی آب در حوزه‌ی تولید شود.
سازوکار حضور در بازار سهم‌آب سبب حضور انگیزشی و فعالانه کنشگران عرصه حفاظت، تغییر رویکرد از کنترل محوری به اعتمادمحوری، صرفه جویی در منابع آب و مشارکت در منافع حاصل از آن میشود و در نهایت می‌تواند به حفظ آبخوان کمک کند.
بازار سهم‌آب از دو بازار بهرهوری و کشاورزی تشکیل شده است. بازار بهرهوری که اشاره به انتقال سهم‌آب از بخش کشاورزی به بخش صنعت دارد، آب را از حوزه‌ا‌ی با بهرهوری کمتر و اشتغال پایین‌تر به فعالیت‌های صنعتی که انتظار می‌رود دارای فرصت‌های شغلی بیشتر و بهرهوری بالاتر باشد منتقل میکند. در این بازار ۱۰ درصد از سهم‌آب سالیانه قابل جابجایی است. بازار کشاورزی به انتقال سهم‌آب در حوزه‌ی کشاورزی اختصاص دارد؛ بدین صورت که کشاورز می‌تواند آب باقی‌مانده از سهم‌آب خود را که در نتیجه‌ی بهبود سیستم کاشت و آبیاری و یا عدم کاشت در کارت ذخیره کرده است در این بازار به کشاورزان دیگر که متقاضی خرید هستند عرضه کند. در بازار کشاورزی ۴۰ درصد از سهم‌آب سالیانه قابل انتقال است.
ساختار اجرایی بازار سهم‌آب متشکل از تیم تسهیلگری است که شامل کارشناسان اجتماعی و اعضای کمیسیون «رسیدگی به درخواست‌های بازار محلی سهم‌آب» است. کارشناسان اجتماعی نقش محوری در جلب مشارکت و ایجاد اعتماد میان بهره‌برداران ایفا می‌کنند، در حالی که کمیسیون متشکل از متخصصان فنی و حقوقی، درخواست‌های انتقال سهم‌آب را بر اساس معیارهای فنی و حقوقی منطبق بر ویژگی‌های اجتماعی-اقتصادی بهره‌برداران ارزیابی و تصویب مینمایند. این ترکیب هوشمندانه از تخصص‌های چند بعدی، امکان حکمرانی مشارکتی منابع آب را فراهم آورده است.
تیم تسهیلگری با ترکیب هوشمندانه آموزش و ایجاد انگیزه‌های اقتصادی، رویکردی مؤثر در جلب مشارکت کشاورزان ایجاد کرده است. از طریق کارگاه‌های عملی، کشاورزان به صورت ملموس مشاهده می‌کنند که چگونه کاهش ۱۰% مصرف سهم‌آب یک چاه با دبی ۵۰ لیتر در ثانیه می‌تواند به درآمدی حدود ۵۰۰ میلیون تومان منجر شود. بازدید از مزارع پیشرو و محاسبات سودآوری، انگیزه مضاعفی برای مشارکت ایجاد می‌نماید.
بیش از نیمی از کشاورزان مشارکت‌کننده، درآمدهای حاصل را در ارتقای سیستم‌های آبیاری سرمایه‌گذاری کرده‌اند که منجر به افزایش بهرهوری آب، کاهش بیشتر مصرف، ایجاد ۲۳۰ میلیارد ریال درآمد اضافی، بهبود معیشت کشاورزان و افزایش انگیزه برای پیوستن به طرح میشود.
این تجربه نشان میدهد حل بحران آب نیازمند تلفیق هوشمندانه مهندسی اجتماعی و مکانیسم‌های اقتصادی است و چرخه فضیلت‌آمیز ایجاد شده الگویی موفق برای مدیریت پایدار منابع آب ارائه میدهد.
از سوی دیگر پیش‌نیاز هرگونه تغییر شناخت دقیق و واقع‌بینانه وضعیت موجود است. شناسایی بستر تغییر و بازیگران این عرصه در شکل‌گیری و گسترش بازار سهم‌آب نه تنها لازم که ضروری می‌نماید. برای نیل به این مهم مطالعات اجتماعی جهت کشف مدخل‌های ورودی، رفتارهای پنهان، نیازها و خواسته‌های کنشگران قبل از ورود به بازار انجام می¬شود. در این فرآیند شناسایی وضعیت موجود، مشاهدات اکتشافی، بازدیدهای میدانی و مصاحبه‌های عمیق و ساختارمند پیش‌بینی شده است.
در ادامه برای کشاورزان و صنعت‌گرانی که قصد مبادله‌ی سهم‌آب در بازار دارند، پس از تکمیل فرم‌های مرتبط با مشخصات هویتی، مشخصات چاه و مشخصات کشت و زمین پرونده‌ی متقاضی ورود به بازار تشکیل میشود. این پرونده‌ها پس از تایید اطلاعات در بازدیدهای میدانی و تعیین دبی واقعی چاه در کمیسیون رسیدگی به درخواست‌های بازار محلی سهم‌آب با حضور کارشناسان شرکت آب منطقه‌ای بررسی شده و میزان سهم‌آب قابل انتقال مشخص میشود.
جابجایی آب از طریق بازار سهم¬آب یک ابزار اقتصادی است که می‌تواند استفاده بهینه از آب را از طریق انتقال آب به مصرف‌کنندگانی که بازده نهایی آب آنها بالاتر است بهبود بخشید. از این رو بازار سهم‌آب محرکی برای کشاورزان است تا بهرهوری آب مصرفی خود را در مزرعه افزایش دهند. اقدامات حاصل از بازار محلی سهم‌آب قزوین که منجر به حفظ آب در آبخوان و افزایش بهرهوری آب شده در ادامه بررسی میشود.
پس از ارائه‌ی درخواست خرید و فروش، متقاضیان موظف هستند اصلاحات لازم را جهت دریافت مجوز خرید انجام دهند. جدول شماره ۳ نمونه¬ای از اقدامات واگذار کنندگان و دریافت¬کنندگان سهم‌آب را نشان میدهد. مهم¬ترین اقدام اصلاحی که توسط متقاضیان ورود به بازار سهم¬آب انجام شده، علاوه بر به روزرسانی مدارک و مستندات خود، کالیبره کردن کنتور و اصلاح تابلو قطع فرمان مجزا بوده است. این اقدام که برای حضور در بازار سهم¬آب ضروری است، از اضافه برداشت متقاضیان سهم¬آب جلوگیری می¬کند. بنابراین سهم¬آب متقاضیان واگذاری که در فضای واقعی در صورت استفاده به دست آفتاب سپرده می¬شد (به علت بهره¬ور نبودن روند تولید) در اختیار متقاضیانی قرار گرفته است که با تامین آب مورد نیاز، از اضافه برداشت خودداری، برداشت¬های خارج از پروانه را از طریق خرید از کشاورزان جبران و امکان ادامه¬ی تولید خود را پیدا کرده¬اند.
جدول شماره ۳:
ردیف وضعیت اولیه اقدام اصلاحی
۱ کالیبره نبودن کنتور گواهی کالبیراسیون
۲ فاقد پروانه بهره برداری اخذ پروانه
۳ دستکاری کنتور اخذ گواهی صحت عملکرد از شرکت سازنده کنتور
۴ نبود تابلو فرمان قطع مجزا نصب تابلو فرمان قطع کنتور
۵ منفی شدن حجم مصرفی جبران حجم منفی از طریق بازار
۶ ایراد در نصب کنتور اصلاح نصب کنتور
۷ بدهی معوقه به آب منطقه‌ای تسویه حساب
همچنین بهره‌بردارانی که توانسته‌اند تا کنون در بازار، سهم‌آب خود را واگذار کنند از درآمد کسب شده جهت بهبود وضعیت کشت خود استفاده کرده‌اند. اکثر واگذارکنندگان سعی دارند تا با بهبود وضعیت انتقال آب از طریق لوله-گذاری در مسیر به جای استفاده از نهرهای خاکی و یا بهبود وضعیت چاه و پمپ، از تلفات ناشی از استحصال و انتقال سهم¬آب جلوگیری کنند تا بتوانند در سال¬های آتی بهره¬وری آب در دسترس خود را افزایش دهند. به عبارت دیگر سعی شد تا کشاورزان به این نکته واقف شوند که در صورت صرفه¬جویی و واگذاری موقت سهم¬آب خود در بازار سهم¬آب و سرمایه¬گذاری در سیستم آبیاری خود می¬توانند در سال¬های آتی آب بیشتری در دسترس داشته باشند و آن را در بهبود تولید و افزایش بهره¬وری به¬کار گیرند.
ردیف استفاده از درآمد
۱ تامین هزینه¬های لوله¬گذاری در مسیر انتقال آب
۲ تامین هزینه¬های تعمیر و نگه¬داری چاه
۳ تعمیر انشعابات چاه به علت فرسودگی
۴ تامین آب در زمین¬های تحت شرب چاه مقصد و کاشت محصول
۵ تامین هزینه¬های لایروبی، کف¬شکنی و جابجایی چاه
۶ جلوگیری از اضافه برداشت و تامین آب تولید
هدف بلافصل راه‌اندازی بازار سهم‌آب کمک به ذخیره‌ی آب در آبخوان بوده است. به این منظور فرایندهای زیر اجرایی شده است:
– استفاده از دبی واقعی جهت محاسبه¬ی حجم قابل فروش
– ذخیره¬ی ده درصد از حجم معامله در آبخوان با عنوان سهم آبخوان
– حجم ذخیره شده در آبخوان بر اساس اختلاف EC چاه¬های واگذارکننده سهم¬آب و دریافت¬کننده¬ی سهم¬آب
لازم به ذکر است که از مجموع ۱۴۹ معامله انجام شده، با توجه به ده درصد سهم آبخوان و اختلاف EC در معاملات ۶۰۵،۳۳۱.۱۳ مترمکعب در آبخوان ذخیره شده است.
روند اجرایی بازار سهم‌آب به این صورت است که پس از تشکیل و تکمیل پرونده‌ی متقاضیان خرید و فروش، بازدید میدانی توسط کارگزار و نماینده‌ی سازمان آب منطقه‌ای انجام و علاوه بر بررسی صحت عملکرد کنتور، دبی واقعی چاه نیز محاسبه میشود. در صورت تایید مجوز فروش هر یک چاهها، سهم‌آب قابل فروش بر اساس دبی واقعی و ساعت کارکرد پروانه به علاوه‌ی پانصد ساعت تشویقی محاسبه میشود. محاسبه‌ی دبی واقعی در بازدیدهای میدانی متقاضیان ورود به بازار نشان داد که از حدود ۳ تا ۷۰ درصد نسبت به دبی پروانه کاهش آبدهی دارند. بر این اساس، شیوه‌ی محاسبه‌ی سهم‌آب قابل فروش بر اساس دبی واقعی، می‌تواند بین ۳ تا حتی ۹۰ درصد از سهم‌آب قابل فروش بر اساس دبی پروانه را در آبخوان حفظ کند.
همچنین بر اساس شیوه‌نامه اجرای بازار سهم‌آب در دشت قزوین، با هر معامله‌ای که انجام میشود ۱۰ درصد از سهم‌آب جابجا شده در آبخوان باقی می‌ماند. این امر بدین معنی است که سهم‌آب معامله شده از فروشنده کسر اما به حساب خریدار واریز نشده و در آبخوان باقی می‌ماند.
از سوی دیگر به منظور جلوگیری از پیشروی جبهه شور و افزایش مصرف آب باکیفیت آبخوان، جدول میزان جابجایی سهم‌آب بر اساس EC چاه فروشنده و خریدار تهیه شد. در معاملات بازار سهم‌آب EC هر چاه بررسی شده و با EC خریدار مطابقت داده میشود. بر این اساس سعی میشود در مرتبه‌ی اول جابجایی سهم‌آب بین چاه‌هایی اتفاق افتد که دارای EC یکسان یا نزدیک به هم دارند و در مرتبه‌ی دوم در صورت اختلاف EC بین دو چاه خریدار و فروشنده، ضریب کاهشی برای سهم‌آب جابجا شده در نظر گرفته میشود.
دشت قزوین با دارا بودن حدود ۵۸۰۰ چاه مجاز و وسعت حدود ۵۰۰ هزار هکتاری و برداشت سالانه نزدیک به یک میلیارد مترمکعب آب، مهمترین پهنه اجرای بازار آب در ایران محسوب میشود. از منظر زیرساختی تراکم بالای چاههای مجاز، وجود سیستم پایش نسبی برداشتها، تنوع مصرف‌کنندگان (کشاورزی، صنایع بزرگ و شهرک‌های صنعتی) و زیرساخت‌های نسبتاً توسعه یافته انتقال آب بستر لازم برای اجرای بازار آب را ایجاد کرده است. حجم مبادلات بالقوه آب در این منطقه (با توجه به سهم ۷۹ درصدی کشاورزی و ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی) می‌تواند به سالانه صدها میلیارد تومان برسد. بر این اساس پتانسیل ایجاد بازار پویای آب در دشت قزوین با توجه به تنوع کاربران (کشاورزی، صنعت و شرب) و کمبود فزاینده منابع بسیار بالاست.
در حوزه‌ی فنی، بازار سهم‌آب در حال تحول دیجیتالی است. پلتفرم آنلاین در دست توسعه، امکان دسترسی عادلانه برای تمام بهره‌برداران را فراهم میکند و شفافیت در مبادلات سهم‌آب را تضمین خواهد نمود. در بعد اقتصادی، ایجاد بورس محلی آب و ارائه وام‌های کم‌بهره با مشارکت مؤسسات مالی، چرخه‌ای پایدار برای نوسازی سیستم‌های آبیاری ایجاد میکند.
اما نقطه قوت متمایز این طرح، رویکرد نهادسازی اجتماعی آن است. تشکیل تعاونی‌های محلی آببران و معرفی «معتمد دشت» – به عنوان رابطی اجتماعی و مورد اعتماد از میان کشاورزان با سابقه – می‌تواند سازوکاری نوآورانه برای مدیریت مشارکتی منابع آب ایجاد کند. این نهاد اجتماعی نقش حیاتی در تسهیل ارتباطات، رفع اختلافات محلی و ایجاد اعتماد متقابل ایفا خواهد کرد.
با توجه به موفقیت‌های کسب‌شده، برنامه‌ریزی‌هایی برای گسترش فیزیکی این مدل به سایر دشتهای بحرانی ایران می‌تواند انجام شود. حتی در سطح بین‌المللی، این تجربه می‌تواند الگویی ارزشمند برای مناطق خشک جهان مانند کشورهای حاشیه خلیج فارس، شمال آفریقا و بخش‌هایی از آمریکای لاتین باشد.
این گسترش با رعایت اصول بومی‌سازی و با در نظر گرفتن شرایط خاص هر منطقه می‌تواند انجام شود. هدف نهایی، ایجاد شبکه‌ای از بازارهای سهم‌آب به هم پیوسته است که بتوانند در سطح ملی (و حتی بین‌المللی) به تبادل تجربیات و بهترین روشهای مدیریت منابع آب بپردازند. چنین چارچوبی می‌تواند تحولی اساسی در حکمرانی پایدار آب در مناطق خشک جهان ایجاد کند.
در بازار آب دشت قزوین، تنها بهره‌بردارانی مجاز به فروش آب هستند که الگوی کشت مصوب منطقه را رعایت کرده باشند. این شرط به منظور تضمین بهره‌برداری بهینه از منابع آب و هماهنگی با سیاست‌های کلان کشاورزی استان تعیین شده است. برای ورود به بازار، ابتدا بهره‌برداران می‌بایست از طریق جهاد کشاورزی استان قزوین استعلام الگوی کشت را دریافت کرده و پس از بررسی مدارک و بازدیدهای میدانی، در صورت انطباق با طرح کشت، مجوز حضور در بازار برای آنها صادر میشود. این فرآیند نظارتی، از تکرار الگوهای ناپایدار کشت، توسعه باغات غیرمجاز در شبکه آبیاری و افزایش مصرف بی‌رویه آب جلوگیری میکند.
دشت قزوین به عنوان یکی از سه دشت مهم کشاورزی کشور، با وجود تنها کمتر از یک درصد از مساحت خاک ایران، بیش از ۳.۵ درصد از تولیدات کشاورزی را تأمین میکند. شرایط اقلیمی متنوع آن، امکان تولید محصولات متنوعی همچون گندم، جو، کلزا، یونجه، ذرت، صیفی‌جات، خشکبار و میوه‌های سردرختی را فراهم کرده است. با این حال، در طرح کشت جدید، با هدف بهینه‌سازی مصرف آب، سطح زیر کشت گندم و جو کاهش یافته و کلزا به دلیل اهمیت اقتصادی و اکولوژیکی آن، جایگزین بخشی از این اراضی شده است. همچنین، کشت حبوبات دیم حذف و احداث باغات جدید در محدوده شبکه آبیاری ممنوع شده است؛ فقط برخی باغات سنتی موجود با مساحت محدود در الگوی جدید باقی مانده‌اند. رعایت این ترکیب کشت شرط اصلی برای مشارکت بهره‌برداران در بازار آب محسوب میشود.
بازار سهم‌آب دشت قزوین مطابق با بند نخست سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در خصوص منابع آب مصوب ۲۳/۱۰/۱۳۷۷ مجمع تشخیص مصلحت نظام و ابلاغی مقام معظم رهبری در تاریخ ۳/۱۱/۱۳۷۹ ناظر بر ایجاد نظام جامع مدیریت در کل چرخه آب بر اساس اصول توسعه پایدار و آمایش سرزمین در حوضه‌های آبریز کشور اجرا شده است. سایر مستندات حقوقی و قانونی مورد اعتنا در روند اجرای بازار سهم‌آب دشت قزوین به صورت زیر است:
– ماده ۲۲ و ۲۷ قانون توزیع عادلانه آب مصوب ۱۶/۱۲/۱۳۶۱ مبنی بر اینکه مالکیت آب وابسته به زمین بوده و مبادله دائم یا موقت حق‌آبه‌ها با موافقت وزارت نیرو امکان‌پذیر است؛
– ماده ۲۳ دستورالعمل پیشگیری از پیامدهای امنیتی ناشی از کمبود آب در کشور مصوب شورای عالی امنیت ملی مصوب ۲۵/۴/۱۳۹۴ مبنی بر ایجاد و استقرار بازار محلی آب در کشور با هدف مدیریت طرح و تقاضای آب و پیاده سازی ساز و کار قیمت و مصرف بهینه آب؛
– ابلاغ نظام نامه ساماندهی و توسعه بازارهای محلی آب و لزوم انتخاب دشت های پایلوت توسط وزیر نیرو در تاریخ ۲۵/۵/۱۳۹۶؛
– ابلاغ گام های اجرایی پایلوت بازار آب در دشت قزوین توسط معاونت آب و آبفا وزارت نیرو در تاریخ ۲/۸/۱۴۰۱؛
– شیوه‌نامه بازار سهم‌آب مصوب هیات مدیران شرکت آب منطقه‌ای قزوین و دارای تائیدیه از شرکت مدیریت منابع آب ایران در اسفند ماه ۱۴۰۱
۱۱۱۷۲۰۳۸۴۶
۱۹۲
شرب و بهداشت
بررسی آگاهی و نگرش روستاییان در مدیریت مصرف، عوامل موثر در نشت مخازن و ارائه راهکار کاهش هدررفت واقعی آب
با توجه به بررسی های میدانی و اطلاع از وضعیت روستاییان و منابع و مخازن آب شرب در سطح روستا، وضعیت زیرساخت ها و هدر رفت آب، بر خود لازم دانستیم که وضعیت آگاهی، نگرش و عملکرد روستاییان در خصوص مدیریت مصرف را بسنجیم. چرا که بالارفتن سطح آگاهی و نگرش باعث ایجاد رویه ای مثبت در مصرف آب و مدیریت آن می گردد. وضعیت هدر رفت آب از منابع و مخازن آب شرب به دلیل قدمت ساخت و انشعابات غیر مجاز و وضعیت کشاورزی در روستاها بسیار قابل تامل و نیاز به بررسی میدانی داشت.
کمبود منابع آب شیرین، یک مساله جهانی است و دنیا شتابان و پر هراس به عمق فاجعه کمبود آب و مسائل و مشکلات ناشی از آن نزدیک می شود. سرزمین عزیز ما ایران کشوری پهناور با اقلیمی متفاوت و خشک است که مردمان نواحی وسیعی از آن همواره از کم آبی و در مواردی بی آبی رنج برده اند. برنامه ریزی برای مدیریت بهینه مصرف آب و حل مسائل مربوط به محدودیتهای کمیتی و کیغیتی منابع آب، با اندازه گیری دقیق نیاز واقعی، آموزش و آگاهی دادن به مردم و ترغیب آنها به صرفه جویی و کنترل تلفات و آب به حساب نیامده، میسر است.نشت در سیستم های آبی هم از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و هم از نظر تاثیرات زیست محیطی مهم می باشد. بنابراین مقابله با آن امری لازم و اجتناب ناپذیر است. هر کشوری دارای شرایط زیست محیطی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و غیره خاص خود می باشد. کشور ما نیز دارای شرایط خاص خود از قبیل، محدودیت منابع آب های سطحی و زیر زمینی و نیز نزولات جوی در کشورمان، فرسوده بودن سیستم توزیع آب در کشورمان، عدم اطمینان از اجرای صحیح پروژه ها در برخی موارد، شرایط جغرافیایی و آب و هوایی خاص و مجموعه عوامل دیگری که موجب می شود تفاوت های نشت یابی و کنترل نشت پر رنگ تر شود.مطالعه حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد. روش گردآوری اطلاعات با استفاده از مصاحبه حضوری- میدانی است. جمع آوری بخشی از داده ها به کمک پرسشنامه همراه با مصاحبه حضوری و نتایج آنها به صورت استنباطی، توصیفی ارائه میگردد.جامعه مورد مطالعه مشترکین شرکت آب و فاضلاب استان کهگیلویه و بویراحمد می باشد.معیارهای مورد مطالعه شامل جمعیت روستا، موقعیت جغرافیایی روستا، درصد استهلاک تاسیسات آب، کیفیت آب در دسترس، کمیت آب در دسترس، چگونگی سکونت جمعیت، وجود آمار مستند مصارف آب مربوط به سالهای گذشته، اجرا یا عدم اجرا طرح هادی، داشتن اولویت مطالعه و اجرای تاسیسات فاضلاب، تعداد دام و طیور و میزان سطح زیرکشت بودند. بر اساس نظر کارشناسان شرکت آب و فاضلاب این معیارها از معیارهای موثر در میزان مصرف آب می باشند.
میزان مصرف آب، برق نسبت به دوره های مشابه کاهش یافته است.
بدون تغییر در کیفیت آب، با کاهش کمیت آب، هزینه های خانوار ها کمتر و میزان هدررفت نیز کاهش می یابد.
با کاهش میزان مصرف و بالارفتن آگاهی خانوار ها میزان هزینه ها کاهش می یابد.
با نشت یابی و از بین بردن موانع مربوط به ایجاد نشت از آلودگی آب و ایجاد مناظر نازیبا در مجاورت مخازن آب شرب جلوگیری می گردد.
۱۱۰۰۸۲۲۶۸۳
۱۹۳
صنعت و خدمات
مطالعه امکان سنجی توسعه کسب و کار صنایع دستی به عنوان الگوی مکمل یا جایگزین کشاورزی در مناطق خشک استان فارس
خشکسالی مهمترین چالش پیشروی محیط زیست فارس است. تغییرات اقلیمی، کاهش میزان بارندگی در سالهای اخیر و بهره برداری ناپایدار از منابع آبهای سطحی و زیرزمینی، فارس را با تهدید جدی تخریب سرزمین مواجه نموده است.با توجه به وضعیت خشکسالی استان، این تحقیق به چگونگی ارائه الگوی معیشتی مشاغل صنایع دستی در مناطق خشک استان فارس می پردازد.
برای مطالعه ظرفیت های بومی استان در تولید صنایع دستی، ظرفیت تولید- شامل تنوع صنایع دستی منطقه هدف، ایجاد پایگاه داده و نقشه صنایع دستی مناطق هدف، بر اساس تنوع محصول، ظرفیت تولید، بررسی سهم بازار، بررسی تعداد مهارت ها، تکنیک ها، مواد خام و هزینه کار، همچنین تعیین میزان درآمد ۱۰ ساله منطقه ناشی از فروش انواع صنایع دستی، بررسی میدانی فروش انواع صنایع دستی در طول سالیان در مناطق هدف با استفاده از تجربیات مطالعات، با استفاده از تجربیات مطالعه کشور هندوستان ۲۰۱۳ Chudasri انجام خواهد گرفت.
با توجه به وضعیت خشکسالی استان فارس، این تحقیق به چگونگی ارائه الگوی معیشتی مشاغل صنایع دستی در مناطق خشک این استان می پردازد. گسترش مشاغل صنایع دستی می تواند پیامدهای خشکسالی در حوزه تولید و اشتغال را کاهش دهد. این تحقیق ابتدا به ارائه گزارش جامعی از وضعیت اقتصادی و اجتمعای مناطق خشک استان فارس پرداخته و سپس ارزیابی جامعی از آثار خشکسالی بر اقتصاد منطقه هدف را ارائه می دهد. این تحقیق ترکیبی از رویکرد کمی و کیفی ار نوع پیمایشی- توصیفی- تحلیلی و اسنادی است. داده های این تحقیق، از طریق مطالعه اسناد کتابخانه ای، پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و بررسی های مبدانی و منطقه ای به دست آمده است.
۱۴۰۸۹۶۰۹۵۵
۱۹۴